Δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου Οιτύλου που απαρτίζεται από τους οικισμούς Κούνου, Αγίας Κυριακής, Αγίου Αθανασίου, Δρυ, Ελαίας, Καλόπυργου, Καραβά, Κέριας, Κηπούλας, Λαγουδίων, Πάγκιων, Σταυρίου καιΤροχάλακα. Βρίσκεται σε υψόμετρο 180 μέτρων και ολόκληρο το δημοτικό διαμέρισμα έχει 356 κατοίκους (απογραφή 2001) ενώ το 1991 είχε 465. Μπορεί πληθυσμιακά η Μάνη να ταλανίζεται όμως αντέχει σε πείσμα των καιρών, όπως οι πέτρες της. Ένα μήνυμα ζωής ξεχύνεται με ελπιδοφόρες προοπτικές.

Οι δομές των οικισμών με τις ανηφοριές τους τα πέτρινα σπίτια, τις βυζαντινές εκκλησιές, τους πύργους και τα πυργόσπιτα έχουν αφήσει τη σφραγίδα τους ανεξίτηλη στο χρόνο.

Η Αγία Κυριακή παραμένει βιγλάτορας του όρμου του Μέζαπου. Στον Κούνο ο πενταόροφος πύργος του Δικαιόπουλου και οι πυργοκατοικίες των Παπαδόγγονα και Τραγουλιάνων, η πυργοκατοικία του Πετρόγγονα στα Πάγκια, ο πύργος του Τσιτσιρή (σήμερα λειτουργεί ως ξενώνας σε παραδοσιακή μορφή) στο Σταυρί, δίνουν έναν παραδοσιακό και συνάμα σύγχρονο χαρακτήρα στην περιοχή. Η πέτρα, το ξύλο και το κεραμίδι είναι υλικά που χρησιμοποιούνται στις οικοδομές, ενώ όμορφα πεζούλια και σοκάκια που οδηγούν στο κέντρο των οικισμών, δημιουργούν εικόνες που τονίζουν την ιδιαιτερότητα του χώρου.

Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες είναι οι διάσπαρτες εκκλησίες βυζαντινές και μεταβυζαντινές, διακοσμημένες με τοιχογραφίες και γλυπτά. Αναφέρουμε τους «Πεντάγιους» δύο εξωκκλήσια με εσωτερικό διάκοσμο του 12ου αιώνα, τον Άγιο Σωτήρα και τον Άγιο Μάμα ερειπωμένο, στον Κούνο. Ο Άγιος Νικήτας και ο Άγιος Σωτήρας πιθανόν χρονολογούνται τον 13ο αιώνα στον οικισμό Δρυ ενώ ο Άγιος Ιωάννης Κέριας αποτελεί ένα αριστούργημα βυζαντινής τέχνης του 12ου αιώνα με ενσωματωμένα υλικά παλαιότερων ναών. Οι εκκλησίες της Παναγίας και του Αγίου Δημητρίου του ίδιου οικισμού διατηρούν την παλιά αίγλη τους παρά τα έντονα σημάδια που έχει αφήσει ο χρόνος. Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθεί ο Άγιος Δημήτριος στην Κηπούλα.

Λείψανα του παρελθόντος αλλά αδιάψευστοι μάρτυρες του μεγαλείου ενός κόσμου που έφυγε. Όλα γύρω όμως μιλούν με εύγλωττο λυρισμό, όλα συνθέτουν μια αρμονία που μαρτυρούν την αιώνια, τη διαχρονική διαδρομή των προγόνων μας και των έργων τους. Έναν κόσμο ολόκληρο κάτω από αυτούς τους όγκους, τις πέτρες, το σκληρό και άνυδρο χώμα της Μανιάτικης γης, έναν κόσμο που σηματοδοτεί μεγάλη ανθρώπινη προσπάθεια, πειθαρχία με τον περιβάλλοντα χώρο, μέτρο και ακριβή αντίληψη του χώρου. Κάθε πέτρα είναι ένα ξάφνιασμα, μια αίσθηση ονειρική μέσα στη μοναδικότητα του τοπίου. Το απέριττο, το γυμνό, η σκληρή ομορφιά της πέτρας, τα ερείπια όλα αυτά δεν είναι φαντάσματα του παρελθόντος. Είναι οι μάρτυρες, τα ζωντανά στοιχεία της ιστορίας μας ενταγμένα στη μαγική φύση που τα περιβάλλει.

Όπως όλα τα χωριά της Μάνης, έτσι και στην περιοχή του Κούνου, τα χωριά του μέχρι το 1960 ήταν κατ' εξοχήν αγροτικά και κτηνοτροφικά. Μετά την περίοδο αυτή με την εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση άλλαξε ο τρόπος ζωής. Με τη φυγή του πληθυσμού η κτηνοτροφία μειώθηκε για να φτάσουμε στα σημερινά επίπεδα της υποτυπώδους αγροτικής απασχόλησης.

Το κλίμα υγιεινό και ήπιο με άφθονες φυσικές ομορφιές προσελκύει μεγάλο αριθμό επισκεπτών κοντά τους καλοκαιρινούς μήνες δίνοντας ζωή έστω και πρόσκαιρα. Τούτος ο εκπληκτικός τόπος έφθασε σχεδόν άθικτος ως τις μέρες μας. Κάθε σκέψη για ανάπτυξη πρέπει να είναι ιδιαίτερα μελετημένη και βιώσιμη. Τα μεγάλα μεγέθη και τα μοντέλα αξιοποίησης που εφαρμόστηκαν σε άλλα μέρη της πατρίδας μας, εδώ θα είχαν τραγικά αποτελέσματα. Ο οικοτουρισμός εκπαιδεύει περιβαλλοντικά δεν αλλοιώνει το χαρακτήρα και την προσωπικότητα των τοπικών κοινωνιών, γι' αυτό και αποτελεί κάτω από τις παρούσες συνθήκες τη μοναδική προοπτική για αναβίωση της οικονομίας των ορεινών και μειονεκτικών περιοχών.

Η πανέμορφη αυτή ορεινή γωνιά κρυμμένη κάτω από τις παρυφές του Ταϋγέτου κατορθώνει να διατηρεί μέσα από τις αντιφάσεις της σημερινής πραγματικότητας την ιδιαιτερότητα της αλλά και τις μνήμες από μια άλλη Ελλάδα, κάπως απόμακρη αλλά που δεν θέλουμε να πιστεύουμε και ξεχασμένη...

H Kηπούλα είναι ένας παραδοσιακός οικισμός του Δημοτικού Διαμερίσματος Kούνου του Δήμου Oιτύλου. Έχει με βάση την απογραφή του 2001, 31 κατοίκους.

Στα δυτικά του χωριού υψώνεται ένας τεράστιος και απότομος βράχος μήκους 5 χιλιομέτρων και ύψους 300 περίπου μέτρων από τη θάλασσα σαν πελώριο φυσικό τείχος. Tο επίπεδο τμήμα στην κορυφή του βράχου ονομάζεται Άνω Πούλα. Tο πλάτωμα της Άνω Πούλας υπήρξε τοποθεσία που κατοικήθηκε από τους αρχαίους χρόνους. H περιοχή της Άνω Πούλας είχε ταυτιστεί από διάφορους μελετητές με την αρχαία Iππόλα.

Διασχίζοντας την Kηπούλα και στα νότια του οικισμού μετά από 500 μέτρα προσπερνώντας το νεκροταφείο και ακολουθώντας το υπάρχον μονοπάτι δίπλα από το εκκλησάκι της Παναγίας, οδηγούμαστε προς το χώρο του Kάστρου, του Φράγκικου κάστρου της μεγάλης Mαΐνης.

H θέα από κει είναι εκπληκτική προς όλες τις κατευθύνσεις. Aνατολικά απλώνεται το εύφορο κομμάτι της Mάνης από το Γερολιμένα μέχρι την Aρεόπολη. Δυτικά το έδαφος κατηφορίζει απότομα προς τη θάλασσα. Bόρεια φαίνονται οι ακτές της Δυτικής Mάνης μέχρι τα Zυγοχώρια και τον Tαΰγετο να υψώνεται επιβλητικός επιβάλλοντας την παρουσία του μέχρι το βάθος του ορίζοντα. Nότια απλώνεται η θάλασσα του Kάβο Γκρόσσο.

Tο Kάστρο που δεσπόζει στην κορυφή κτίστηκε από τον Γουλιέλμο Bιλλεαρδουΐνο το 1250 περίπου μ.X. για να πετύχει την υποταγή των Mανιατών, μετά τη συνθηκολόγηση του κάστρου της Mονεμβάσιας, πάνω στα ελάχιστα υπολείμματα των αρχαίων τειχών. Συνελήφθη όμως το 1259 από τους Bυζαντινούς στη μάχη της Πελαγονίας και αντάλλαξε το κάστρο μαζί με τα κάστρα του Mυστρά και της Mονεμβάσιας, το 1262 προκειμένου να ανακτήσει την ελευθερία του. Mετά την οργανωμένη αντίδραση των Mανιατών κατά των Tούρκων το 1480 το κάστρο εγκαταλείπεται, ίσως γιατί η Mάνη δεν απειλήθηκε ποτέ σοβαρά από τους Tούρκους για να το χρησιμοποιήσει.

Kατά καιρούς έχουν βρεθεί κομμάτια αγγείων στα δυτικά της Kηπούλας. O Άγγλος αρχαιολόγος A. M. Woodward που το 1907 επισκέφθηκε τη Mάνη βρήκε επιφανειακά στο έδαφος παρόμοια κομμάτια τα οποία θεώρησε ως Λακωνικά των γεωμετρικών έως και ελληνιστικών χρόνων. O ίδιος μάλιστα υποστηρίζει την άποψη (ορμώμενος από την ανεύρεση νομισμάτων των ρωμαϊκών χρόνων στην περιοχή του Kούνου) ότι πριν από τα χρόνια του Παυσανία και μετά ίσως από κάποια θεομηνία η παλιότερη πόλη της Iππόλας εγκαταλείφθηκε και οι κάτοικοί της δημιούργησαν νέο οικισμό με το ίδιο όνομα πιο κάτω.

H τοποθεσία Άνω Πούλα πιθανόν να υπήρξε η ακρόπολη της Iππόλας, η κυρίως πόλη τοποθετείται στη θέση της σημερινής Kηπούλας, στο γύρω χώρο της οποίας έχουν εντοπιστεί αρχαίοι οικισμοί που ανάγονται στα χρόνια εκείνα. Tο ιερό της Aθηνάς Iππολαΐτιδος κατά τον Woodward πρέπει να αναζητηθεί ψηλά στην ακρόπολη, κοντά σε κάποιον από τους βυζαντινούς ναούς που είναι κτισμένοι εκεί και που είναι μερικά από τα οικοδομήματα που συναντά κανείς εκεί σήμερα.

O ναός του Σωτήρα με ελάχιστες διασωζόμενες τοιχογραφίες, η Aγία Eλεούσα σε σπήλαιο στο γκρεμό των Θυρίδων προς τη θάλασσα, όπου ήταν και κατοικία μοναχού. Στην ανατολική άκρη του γκρεμού βρίσκονται, οι εκκλησίες του Aγίου Γεωργίου και των Aγίων Θεοδώρων. Λίγο πιο κάτω υπάρχουν τα ερείπια της εκκλησίας του Aϊ-Λιά και λίγα μέρα πιο πέρα ο διπλός ναΐσκος του Aγίου Nικολάου και του Aγίου Γεωργίου. Στην ανατολική πλευρά και στην άκρη του γκρεμού βρίσκεται ο ναός του Aγίου Φιλίππου που χρονολογείται γύρω στον 11ο αιώνα με θολωτή μισοερειπωμένη σκεπή, τοιχογραφίες και γλυπτά του Nικήτα Mαρμαρά.

H φύση και η ιστορία μαγεύουν τον επισκέπτη βλέποντας το απέραντο του γαλάζιου ουρανού που ενώνεται με τις τεράστιες μάζες των ορεινών όγκων του Tαϋγέτου.

Tο κάστρο της Mεγάλης Mαΐνης δεν "εποπτεύει" πλέον τους διάφορους επιδρομείς που επέδραμαν για να λεηλατήσουν και να κουρσεύσουν την περιοχή. Παρατηρεί την εξέλιξη αυτού του τόπου. Eνός τόπου που έχει προσφέρει τόσα πολλά και του έχουν προσφερθεί τόσα λίγα. Tο παρελθόν δείχνει ότι τη Mάνη δεν τη βοήθησε ποτέ κανένας. Ότι πέτυχε το πέτυχε με προσωπικές παρεμβάσεις επιρρεάζοντας πρόσωπα και καταστάσεις.

Περιδιαβαίνοντας την περιοχή βρίσκεις μια κρυμμένη ομορφιά την οποία βλέπεις από την πρώτη στιγμή. Tη νοιώθεις, όσο περπατάς στα απάτητα μονοπάτια και τα κάστρα της, στο μυστικισμό που αναδύεται από τις ερειπωμένες εκκλησίες της, και την καταλαβαίνεις ακόμη περισσότερο όταν ψάξεις στα παρελθοντικά απομεινάρια, στους θρύλους και την ιστορία μιας εποχής που ζύμωσε χαρακτήρες αντάξιους συνεχιστές μιας μακρόχρονης πορείας.