ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ (ΓΕΩΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ)

Η Μάνη,  γεωφυσικά, χωρίζεται σε τρείς επί μέρους περιοχές: Την Έξω Μάνη, τη Μέσα Μάνη και την Κάτω Μάνη. Η πρώτη αποτελείται από την περιοχή που προσδιορίζεται δυτικά της οροσειράς του Ταϋγέτου μέχρι τη θάλασσα, από το χείμαρρο Ξερίλα στις παρυφές του προαστείου Φαρές (Γιαννιτσάνικα) της Καλαμάτας  μέχρι το διάσελο του δρόμου που οδηγεί από την Αρεόπολη στο Γύθειο. Η δεύτερη ακολουθεί  τη συνέχεια της δυτικής πλευράς του Ταϋγέτου μέχρι το ακρωτήριο Ταίναρο. Οι δύο αυτές περιοχές αποτελούσαν, από την πρώτη δεκαετία ιδρύσεως του νεοελληνικού κράτους, την επαρχία Οιτύλου. Η τρίτη περιοχή εκτείνεται στην ανατολική πλευρά του Ταϋγέτου από το φαράγγι της Σπαρτιάς (πηγές της Αγίας Μαρίνας) μέχρι το Ταίναρο. Ειδικότερα, η περιοχή των δώδεκα οικισμών  που διαχωρίζεται σε δύο υποπεριοχές  των έξη οικισμών η καθεμιά, από τον ποταμό Μπαρδούνια (τον αρχαίο Σμύνο) που ξεκινά από τις πηγές της Αγίας Μαρίνας κοντά στην Άρνα, αποτελεί τη Μπαρδούνια. Ένα μέρος της (δυτικά της ροής του πιό πάνω ποταμού) αποτελούσε κατά την περίοδο πρό της εθνεγερσίας του 1821 τμήμα της Έξω Μάνης, ενώ οι περισσότεροι  κάτοικοι της Μπαρδούνιας έχουν μανιάτικη καταγωγή, γι` αυτό θεωρείται «οιωνεί Μάνη».
Τα χωριά που εντάσσονται σε κάθε περιοχή περιγράφονται με έμμετρο τρόπο στο έργο του Νικήτα Νηφάκη: Ηθη, χωρία και ιντράδες αυτής δια στίχων πολιτικών, που γράφτηκε το 1798 (απόσπασμά του δημοσιεύεται στη συνέχεια, αλλά λόγω και της σημαντικότητάς του και ξεχωριστά στην επόμενη ιστοσελίδα).

Μετά την τελευταία διοικητική αναδιάταξη (2010) η Μάνη διοικητικά αποτελείται από τους δήμους Ανατολικής και Δυτικής Μάνης. Ο δήμος Ανατολικής Μάνης έχει  έδρα το Γύθειο και συγκροτείται από τέσσερις διοικητικές ενότητες, τις περιοχές των τέως δήμων Ανατολικής Μάνης με έδρα τον Κότρωνα, Γυθείου με έδρα το Γύθειο, Οιτύλου με έδρα την Αρεόπολη και Σμύνου με έδρα τον Άγιο Νικόλαο). Ο δήμος Δυτικής Μάνης έχει έδρα την Καρδαμύλη και συγκροτείται από δύο διοικητικές ενότητες, τις περιοχές των τέως δήμων Αβίας με έδρα τον Κάμπο και Λεύκτρου με έδρα την Καρδαμύλη.  Από τον γεωφυσικό χώρο της Μάνης έχουν αποσπαστεί και ενταχθεί διοικητικά, στο δήμο Καλαμάτας οι Κοινότητες Βέργας και Μικρής Μαντίνειας και στο δήμο Σπάρτης οι Κοινότητες Άρνας, Γοράνων και Σπαρτιάς.

Νικήτα Νηφάκη: Ηθη, χωρία και ιντράδες αυτής δια στίχων πολιτικών (απόσπασμα)                    
Μεγάλο βουνό βρίσκεται απάνω στον Μορία,

στον τόπον της Λακωνικής, ωσάν την Πιερία.
Ταΰγετον τον έλεγαν οι παλαιοί Σπαρτιάτες
και Μακρυνόν τον λέγουσιν Ηλίαν οι Μανιάτες.
Είναι και άλλα περισσά βουνά μικρότερά του
από τον κάβο Ματαπά έως εκεί κοντά του.
Σ’ αυτά τα όρη φύγανε οι μαύροι Σπαρτιάτες
και είν’ αυτοί που λέγονται την σήμερον Μανιάτες.
Για να φυλάξουν την ζωήν και την ελευθερία,
έκτισαν χώρες στα βουνά και περισσά χωρία.
Δεν ήτο φυσικόν σ’ αυτούς να γίνουν σκλάβοι, δούλοι,
αλλά να είν’ ελεύθεροι, γιατί δεν ήταν μούλοι,
αλλ’ ήταν Σπάρτης γνήσια παιδία τα καημένα
κ’ ελεύθερα γεννήματα και καλομαθημένα.
Για τούτο χώρες έκτισαν στα όρη και χωρία
και ζουν έως την σήμερον εις την ελευθερία.
Ετούτων εγώ βούλομαι να γράψω ιστορία
και χώρες και τα ήθη τους, ιντράδες και χωρία.

– – – – – – – – – – – – – – – – – –
Επτά και δέκα κ’ εκατόν είν’ όλα τα χωρία
οπού κρατούν τα άρματα και την ελευθερία
Και μονομιάς δύσκολον είναι να ημπορέσω
να τα συγγράψω ακριβώς, αν δεν τα διαιρέσω.
Και δια τούτο, το λοιπόν, την Μάνην κάμνει χρεία
να την εξεχωρίσωμεν εις μέρη μόνον τρία.
Το μέρος τ’ ανατολικόν λέγεται Κάτω Μάνη,
τα άλλα δύο, τα δυτικά, Έξω και Μέσα Μάνη.
Τώρα λοιπόν ας γράψωμεν δια το κάθε ένα
ιντράδες, χώρες, ήθη τους και όλα εν προς ένα.

– – – – – – – – – – – – – – – – – –
Και πρώτα ν’ αρχινήσωμεν δια την Κάτω Μάνη
όπου μπαμπάκι περισσόν και βελανίδι κάνει.
Και έχει χώρες τέσσαρες και τετραπλήν δεκάδα
ιδού και τα ονόματα τα λέγομεν αράδα:
Τα Τζικαλιά, τους Καλονιούς, Παχιάνικα και Λάγια,
μεγάλη χώρα, εύμορφη, πολλά καλή και άγια.
Λιοντάκι, Δημαρίστικα, Δρυάλι και το Νύφι
και τα Κορογωνιάνικα, σαν κακομοίρα νύφη.
Γωνέα, Βάτα, Κότρωνας, και ένα Φλωμοχώρι
και τα Σκαλτζοτιάνικα και το Ριγανοχώρι.
Λουκάδικα και Κάβαλος, Χειμάρρα και Σκουτάρι,
ετούτο λάμπει στα λοιπά χωρία σαν φεγγάρι.
Βαχός και Παλιοκάλυβα, Παρασυρός, Καρέα
και Τζεροβά και Κρυό Νερό, ψυχρό σαν τον βορέα.
Σκυφιάνικα και Πολοβά και Σιδεροκαστρίτες,
Μηνιάκοβα και το Καυκί και Πολυτζαραβίτες.
Η Μαραθέα, Μπάνιτζα, Σκαμνάκι και Νιοχώρι,
Πιλάλα, Τουρκατζιάνικα και το Καρβελοχώρι.
Η Λίμνη και το Λίμπερδο, Τρίνησα και Μελίσσι
του Λάγιου, ο Αγερανός και το Μαραθονήσι.
Ετούτα είναι τα χωριά της Κάτω Μάνης όλα
και έναν δι’ αυθέντην τους γνωρίζουν τούτα όλα,
Τζανέτμπεην τον θαυμαστόν πώχτισε το Μελίσσι
και πολιτείαν εύμορφην εις το Μαραθονήσι.
Το γένος το παππουδικόν λέγεται Γληγοράκης
και πατρική αξία του ήτον Καπετανάκης.

– – – – – – – – – – – – – – – – – –
Πλην τώρα ας περάσωμεν και εις την άλλην Μάνη
και πάλι ματαλέγομεν δια την κάτω Μάνη.
Από την Κελεφά κ’ εκεί, κατά την Καλαμάτα
Ζυγός, Μηλιά, Ανδρούβιστα και όλη η Ζαρνάτα
και έως την Αγιά Σιών λέγεται Έξω Μάνη,
μετάξι, λάδι περισσόν και πρινοκόκκι κάνει.
Κλεισούρες έχει φοβερές, λαγκάδια αγρία
και χώρες θαυμαστές και δυνατά χωρία.
Σαράντα εξ είναι αυτά και χώρες και χωρία,
να τα ειπώ κατ’ όνομα ετώρα κάμνει χρεία.
Πηγάδια και Σέλιτζα, Μαντίνειες είναι δύο,
Τρικότζοβα και οι Δολοί, και τούτοι πάλιν δύο.
Βαρούσι, Κάμπος, Γαστιτζές, ακόμη και η Μάλτα,
τα Μπρίντα και η Νεροβά είν’ όλα στη Ζαρνάτα.
Τα Τζέρια και οι Κάλυβες, Ξεχώρι, Σκαρδαμούλα,
Πραστίον και Λιασίνοβα και η Σαϊδόνα, ούλα.
Αυτά και η Ανδρούβιστα και όλα τα πουλία
εις την ποδέαν βρίσκονται του Μακρυνού Ηλία.

– – – – – – – – – – – – – – – – – –
Από εδώ τώρα κ’ εμπρός θέλω να αρχινήσω
και του Ζυγού του Μελιγγού τις χώρες ν’ αριθμήσω.
Ο Λεύκτρος είναι εμπροστά, παρέκει το Νιοχώρι
και Πύργος φοραδόπιστος ολοΐσια τ’ ανηφόρι.
Και απ’ εκεί τα Ρίγκλια και του Μπαζίγου η χώρα,
Κοτρώνι πάλιν και Λοσνά, και η μεγάλη χώρα
στην μέσην είναι του Ζυγού, Πλάτζα την ονομάζουν,
για τον πολύν τον πασπαλάν που τρώγουν την θαυμάζουν.
Και Νομιτζής ο άνομος παράνω και παρέκει
κ’ εκεί κοντά Κουτούφαρης ολίγον τι παρέκει.
Λαγκάδα είναι παρεμπρός και παρεκεί Πολιάνα
και παρακείθε Βοίτυλος εις του βοριά τη μάνα.
Στην άκρην είν’ η Κελεφά, αυτή και κάστρον έχει,
αλλ’ όμως είναι έρημον και τίποτα δεν έχει.

– – – – – – – – – – – – – – – – – –
Ετούτα είναι του Ζυγού και χώρες και χωρία
λοιπόν, και δια της Μηλιάς να ειπούμε κάμνει χρεία.
Κ’ ευθύς από την Ίζνα θέλω να αρχινήσω
και στις Θεούσες ν’ ανεβώ να τις εσυργιανίσω,
να γράψω και την χώρα τους, Καστάνια τ’ όνομά της,
κ’ ευθύς να έβγω απ’ αυτήν, να φύγω από κοντά της.
Να έλθω στην Αράχοβα την πολυξακουσμένη,
εις ένα στριγκλολάγκαδον ευρίσκεται χωσμένη.
Και απ’ εκεί να έλθωμεν εις τους λυκοπατάδες
τους κατζικογιδόκλεφτες και νυκτοπερπατάδες.
Να γράψωμεν την χώραν τους, των κατζικοφαγάδων
τρουπάδων, μουλαρόκλεπτων και των γιδοφονιάδων.
Αυτή ‘ναι τρισυπόστατος και λέγεται Μηλέα
ως ένα κάρτον παρεκεί είναι κ’ η Γαρμπελέα.
Ετούτα είναι της Μηλιάς τα δυτικά χωρία,
τα άλλα είναι βορινά, στην πισινή μερία.
Μπροστά είν’ η Καστάνιτζα, στις μάχες ξακουσμένη
και στην Τουρκίαν ακούεται, ας είν’ και μεθυσμένη.
Το Σελεγούδι το πτωχό, τα Κόκκινα Λουρία,
ο Άγιος Νικόλαος και άλλα δυο χωρία
Μαλτζίνα λέγεται το εν, Αρχοντικόν το άλλο
και έως εδώ σώνονται, δεν είναι πλέον άλλο.

– – – – – – – – – – – – – – – – – –
Η Έξω Μάνη κόβεται τέσσερις επαρχίες
και έχει πεντ’ επισκοπές κ’ επτά καπετανίες
Ζαρνάτας και Ανδρούβιστας και ένας στην Μηλέα
και ο Μαλτζίνης, του Ζυγού, δεν είναι άλλος πλέα.
Εις την Ζαρνάτα βρίσκονται δύο καπετανίες
ή να ειπώ καλύτερα πως είναι τυραννίες.
Η μια στην Τρικότζοβα του Καπετάν Γεωργάκη
κ’ η άλλη είναι στις Κιτριές του κυρ Κουμουντουράκη
και μια στην Ανδρούβιστα του καπετάν Τρουπάκη
και άλλη μια στον Ζυγόν του καπετάν Χριστάκη.
Και στην Μηλέα είναι τρεις και μόνον καπετάνοι
και άλλοι δύο βρίσκονται και εις την Κάτω Μάνη.
Κυβέλος είναι στην Μηλιά, Ντουράκης στην Καστάνια,
Βενετσανάκης κάθεται εις την Μικρή Καστάνια.

– – – – – – – – – – – – – – – – – –
Με λύπην άκραν στην ψυχήν και στην καρδιάν δειλίαν
πηγαίνω στα Θεούρια και στην Κακκαβουλίαν
να γράψω την πατρίδα τους, να μην χασομερήσω,
χωρία, χώρες, ήθη τους, ιντράδες να ‘στορήσω.
Να αρχινήσω παρευθύς, χωρίς αργοπορία,
είκοσι έξι είν’ αυτά και χώρες και χωρία.
Η πρώτη είν’ η Τζίμοβα, καλή χώρα, μεγάλη,
έχει και καπετάνιον ένα Μαυρομιχάλη.
Και παραπάνω απ’ αυτήν, κοντά στο ριζοβούνι
χωρίον άλλο βρίσκεται και λέγεται Κουσκούνι.
Κριλιάνικα, Σκυφιάνικα, Πύργος, Χαριά, Δρυάλι,
Παλιόχωρα και ο Κρεμός κ’ η Μπάμπακα η άλλη.
Και άλλο Μπρίκι λέγουσι, Καφιόνα και Καρίνα,
Κουλούμι λέγουν έτερον και άλλο πάλιν Μίνα.
Η Κίττα η πολύπυργος κ’ η Νόμια παρανόμια,
Σταυρί και Κεχριάνικα και Κούνος άλλη μία,
Άνω και Κάτω Μπουλαριοί, το Δρυ και η Κηπούλα,
η Βάθεια με τα Άλικα, ετούτα είναι ούλα.