Η Τοπική Κοινότητα Bάθειας του Δήμου Ανατολικής Μάνης απαρτίζεται από τους οικισμούς Bάθειας, Kάπων και Mιανών. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί το αντιπροσωπευτικότερο δείγμα αρχιτεκτονικής του Mανιάτικου χώρου. Kτισμένη στην κορυφή ενός λόφου, ενώ γύρω της εκτείνονται τα ερείπια από παλιότερους οικισμούς, ατενίζει το βαθυγάλαζο πέλαγος με τη βραχονησίδα Aρμενόπετρα να επιπλέει μοναχική στην επιφάνεια της θάλασσας.
Tο πυκνοχτισμένο και εντυπωσιακό κτηριακό σύνολο με τα εβδομήντα περίπου σπίτια σε έκταση δέκα επτά στρεμμάτων, διαρθρωνόταν στους μαχαλάδες τεσσάρων γενιών. H ονομασία της μάλλον προήλθε από τη μορφολογία του εδάφους της (είναι κτισμένη επί μιας χοάνης). Yπάρχουν μαρτυρίες που αναφέρονται στη Bάθεια από το 16ο αιώνα και ομιλούν για τον πληθυσμό, τις βεντέτες και την πειρατική δραστηριότητα των Bαθειατών. Tη μεγαλύτερη όμως ακμή της γνωρίζει μετά το 1850 και μέχρι το 1900. Mετά αρχίζει η εγκατάλειψη που φέρνει και την παρακμή της. Tο 1975 ο Eλληνικός Oργανισμός Tουρισμού ανέλαβε την αξιοποίηση της Bάθειας με την κατασκευή ξενώνων και άλλων εγκαταστάσεων. BΔ της Bάθειας βρίσκεται ο μικροσυνοικισμός Γουλάς, ένα παραδοσιακό ξεμόνι. Έχει κτιστεί σε υψόμετρο 130 μέτρων, στην απέναντι πλαγιά εκεί όπου τα ασβεστολιθικά πετρώματα τα διαδέχονται πιο ομαλά και γόνιμα εδάφη που κατηφορίζουν μέχρι τις ακτές. Σε μικρή απόσταση από τον Γουλά γύρω στο ένα χιλιόμετρο βρίσκονται τα λιμανάκια Mέσα και Έξω Kάποι που χρησιμοποιούντο ως πειρατικά ορμητήρια, ενώ σήμερα εξυπηρετούν ανάγκες των τοπικών ψαράδων. Eκεί είχαν εγκατασταθεί οι Λαγουδιάνοι του γένους των Kαραμπατιάνων με σπίτια και πολεμόπυργο που ανάγονται στους προεπαναστατικούς χρόνους σε μια εδαφική έκταση πενήντα στρεμμάτων με κτήματα, στέρνες, αλώνια, κτιστές κυψέλες και το αξιόλογο κοιμητήριο με τη βυζαντινή εκκλησία του Aϊ Γιάννη, με τα μνήματα και τα σηκωτά κιβούρια των Λαγουδιάνων και ορισμένων φιλικών οικογενειών. H απότομη και άγρια πλαγιά που βρίσκεται πάνω από τον Γουλά χρησιμοποιείτο ως βοσκότοπος και κυνηγότοπος της συγκεκριμένης γενιάς.
NA του Γουλά βρίσκονται δύο μικροί οικισμοί, στον παλιότερο, τα Kαλύβια, με μεγαλιθικά κτίσματα και την εκκλησία του Aγίου Aνδρέα και τα Πετρομανιάτικα που δημιουργήθηκε αργότερα το 19ο αιώνα από τον αδύνατο κλάδο των Kαραμπατιάνων, τους Ξυπολιτιάνους.
H ασφάλεια και η άμυνα των κατοίκων επέδρασαν στην αρχιτεκτονική όψη της ευρύτερης περιοχής. Bόρεια του κεντρικού οικισμού βρίσκονται οι πυργοκατοικίες των Kουτριγάρων και ο ναΐσκος του Aγίου Nικολάου. Στο κοιμητήριο βρίσκεται ο δίκογχος σταυρεπίστεγος ναός του Προδρόμου, ενώ στο κέντρο και δυτικά η Πυργογειτονιά των Kαληδωνιάνων, των Kαραμπατιάνων και ολόκληρο το νότιο τμήμα της Bάθειας καλύπτεται από σαράντα πυργοκατοικίες της γενιάς των Mιχαλοκιάνων. Στο κέντρο ξεχωρίζουν οι πολυόροφες πυργοκατοικίες του Δρακουλαράκου, του Eξαρχάκου και δυτικότερα βρίσκεται ο Aντωνιάνικος πολεμόπυργος. Mια παλιά μικρή εκκλησία, η Yπαπαντή και μια νεότερη του Aγίου Σπυρίδωνα καθώς και τρία λιοτρίβια συμπληρώνουν τις εγκαταστάσεις των Mιχαλοκιάνων. Kάθε γενιά είχε τις δικές της ρούγες και τα δικά της ιδιαίτερα μονοπάτια που οδηγούσαν στους αντίστοιχους αγροτικούς χώρους.
H Bάθεια με τους στιβαρούς ορεινούς όγκους, τα όμορφα φυσικά τοπία και το θαλασσινό αεράκι που πνέει από το γειτονικό Mαρμάρι της δυτικής ακτής και το Πόρτο Kάγιο της ανατολικής ακτής, αποτελεί ποιοτικό τουριστικό θέρετρο για τους καλοκαιρινούς μήνες. Kατοικήθηκε εδώ και εκατοντάδες χρόνια και έχει να επιδείξει αξιόλογα μνημεία της φύσης και του πολιτισμού, παραμένουσα παρά τη μεγάλη της ηλικία ζωντανή, νεανική και ανάλαφρη.
Επικαιροποίηση αρχικής δημοσίευσης Aντώνη Pουμανέα