Τοπική Κοινότητα του δήμου Ανατολικής Μάνης. Απαρτίζεται από τους οικισμούς Καρυουπόλεως,, Βρυσών, Λαγκάδας και Πρωτοβάς. Υπήρξε, άλλοτε πρωτεύουσα του ομώνυμου δήμου και βρίσκεται στους ανατολικούς πρόποδες του Ταϋγέτου και Ν.Δ. του Γυθείου. Μεγαλειώδης και επιβλητική η ερειπωμένη βυζαντινή πόλη, κουβαλάει μνήμες και διαδρομές ενός ένδοξου παρελθόντος. Βυζαντινό κέντρο της Μάνης και έδρα επισκοπής, ερείπια της οποίας σώζονται πλησίον του κάστρου της Καρυούπολης υπαγόμενη στη Μητρόπολη Λακεδαίμονος.
Μετά την πτώση του Μυστρά επέρχεται και η παρακμή. Απομεινάρια της βυζαντινής περιόδου είναι ο Βυζαντινός πύργος, οι ναοί του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Νικολάου (13ος αιώνας) και λείψανα από τάφους, στέρνες και κτίσματα της εποχής εκείνης.
Το οχυρό των Καβαλλιεράκη – Φωκά και ο Πύργος Κοσονάκου (έργο των αρχών του 19ου αιώνα) στο ψηλότερο σημείο του λόφου έφραζαν τη διέλευση προς τη Μάνη. Δυτικά βρίσκεται ο ναός του Αγίου Πέτρου και δίπλα στον Πύργο του Κοσονάκου ο ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου. Πολλαπλή η προσφορά των οικογενειών Καβαλλιεράκη και Κοσονάκου στους υπέρ ανεξαρτησίας αγώνες του Έθνους. Καβαλλιεράκης Ραβούλιος: Έλαβε μέρος στην πολιορκία της Τριπολιτσάς το 1821 και του Ναυπλίου. Έπεσε μαχόμενος στο Κιόσκι Ναυπλίου την 20ή Αυγούστου 1822. Καβαλλιεράκης Θεόδωρος: Μετέσχε στις πολιορκίες της Μονεμβασίας, της Τριπολιτσάς, του Ναυπλίου και της Κορίνθου. Κατά την επιδρομή του Ιμπραήμ πολέμησε γενναιότατα στα Μεσσηνιακά φρούρια. Στη μάχη του Διρού κλεισμένος εντός οικίσκου με άλλους πέντε αγωνιστές για πολλές ώρες, αντέκρουσε μεγάλο πλήθος Αιγυπτίων, ο δε ηρωισμός του υμνήθηκε από τη δημοτική μούσα. Καβαλλιεράκης Φωκάς Δημήτριος: Έλαβε μέρος σε διάφορες πολιορκίες και μετέσχε σε πολλές μάχες. Το 1824 κλήθηκε να εκστρατεύσει κατά των ανταρτών τιμηθείς με το βαθμό του αντιστράτηγου. Το 1829 αντιπροσώπευσε τη Μάνη στη συνέλευση του Αργους. Υπηρέτησε τη χώρα μετά την απελευθέρωση από διάφορες θέσεις και πέθανε το 1865. Κοσονάκος Φωκάς Γεώργιος: Υπηρέτησε στον ελληνικό στρατό κατά την Κρητική επανάσταση του 1866 όταν ως αρχηγός μικρού τάγματος εθελοντών Λακώνων κατέβηκε στην Κρήτη και τέθηκε υπό την αρχηγία του Δημητρίου Πετροπουλάκη. Αγωνίστηκε γενναία μετά του εκστρατευτικού σώματος του, συμμετέχοντας στις κατά το 1867 μάχες στην Πεδιάδα (Καρά Πηγάδι) και στο Μαλεβίζιο (Φαράγγι Βαθύπετρου) κατά του Ομέρ πασά. Αναχωρώντας από την Κρήτη κατά το τέλος του 1867 με το καταδρομικό “Αρκάδι” πνίγηκε κατά την καταστροφή του. Κοσονάκος Ηλίας: Εθελοντής κατά την Κρητική επανάσταση του 1866 κατατάχθηκε στο υπό τον αδελφό του Γεώργιο, εθελοντικό σώμα και πολέμησε μαζί του. Κοσονάκος Κωνσταντίνος (1843-1910): Σπούδασε νομικά και νεότατος επιδόθηκε στην πολιτική εκλεγόμενος βουλευτής Λακωνίας για πολλά χρόνια με το κόμμα του Χαριλάου Τρικούπη. Υπηρέτησε ως διευθυντής της διοικητικής αστυνομίας Αθηνών και επανερχόμενος στην πολιτική το 1865 μετείχε της κυβέρνησης Τρικούπη ως υπουργός της Δημόσιας Εκπαίδευσης.
Οι λίγοι μόνιμοι κάτοικοι της Καρυούπολης ασχολούνται με την ελαιοκαλλιέργεια και την οικόσιτη κτηνοτροφία, όμως κάποιους μήνες του χρόνου το χωριό υποδέχεται ξανά τους νοικοκυραίους της που έρχονται για να απολαύσουν τη γαλήνια ατμόσφαιρα του χωριού τους και της γύρω φύσης. Και τότε τα σπίτια ζωντανεύουν και η πλατεία γεμίζει με γνωστά πρόσωπα και παιδιά δίνοντας ζωή και περιεχόμενο με τα παιχνίδια και τις φωνές τους.
Περισσότερους από δώδεκα αιώνες ζωής μετράει η Καρυούπολη, ένα πανέμορφο μανιάτικο χωριό. Αιώνες ιστορίας πλούσιας για έναν τόπο με ζωντανές μνήμες, πανάρχαιες αναλλοίωτες στο διάβα των αιώνων, αθάνατες σαν τις ψυχές των ανθρώπων.
Η Καρυούπολη πρέπει να αντιμετωπίζεται απ’ όλους εκείνους που έχουν δεσμούς μαζί της σαν ένας τεράστιος πολιτιστικός χώρος, όπου εκεί θα μπαίνει κανείς με δέος που αρμόζει σε επίσκεψη – προσκύνημα χωρίς να διαταράσσει την ισορροπία του. Για να ζήσει ο πολιτισμός χρειάζεται μνήμη και η Καρυούπολη πρέπει να έχει μνήμη για να πορευτεί αντάξια του παρελθόντος της, αναδομώντας την ταυτότητα της με στοιχεία γνήσια που αντέχουν στο φθοροποιό χρόνο.
Επικαιροποίηση αρχικής δημοσίευσης Aντώνη Pουμανέα