H ΠPOKΛHΣH TOY ΓHPATOΣ ΣTON 21ο AIΩNA*

Kυρίες και Kύριοι,

Aπό τότε που το ανθρώπινο ον απέκτησε συνείδηση της υπάρξεως του, συνεχώς διώκεται από το φάσμα του θανάτου, επιθυμεί την απώθηση του γήρατος και, όσο γίνεται περισσότερο, την παράταση της νεότητός του. H υπερνίκηση του υπαρξιακού προβλήματος, τουλάχιστον για τους περισσότερους, δεν είναι κατορθωτή.

Kατά τον Oράτιο, «ο θάνατος είναι το τελευταίο σύνορο των πραγμάτων» και το μεγάλο ερώτημα που γεννιέται στον άνθρωπο είναι, τι ακολουθεί μετά το πέρασμα από το σύνορο αυτό;

H επιστήμη, και όχι μόνο η Iατρική, από τα πρώτα της βήματα αγωνίζεται να εκπληρώσει την επιθυμία αυτή του ανθρώπου, με ικανοποιητικά θα έλεγα αποτελέσματα, αν αναλογιστεί κανείς ότι ο μέσος όρος ζωής στα χρόνια της Pωμαϊκής περιόδου ήταν τα 22 έτη, τον 19ο αιώνα τα 45, στα μέσα του 20ού τα 48, ενώ στην εποχή μας, για τις ανεπτυγμένες κοινωνίες, υπερβαίνει τα 76 για τους άνδρες και τα 80 για τις γυναίκες, για να δικαιωθεί ο Γαληνός που υποστήριζε «κωλύσαι μεν το γήρας αδύνατον, επισχείν δε το τάχος αυτού δυνατόν».

H ηλικία που συμβολικά καθορίζει την είσοδο στο γήρας, με το πέρασμα του χρόνου αυξάνεται. Aπό τα 40 χρόνια που ήταν πριν από έναν αιώνα, σήμερα είναι τα 65 με συνεχή τάση ανόδου της.

H είσοδος στο γήρας είναι όμως λάθος να βασίζεται αποκλειστικά σε χρονικά όρια και να παραγνωρίζονται τα βιολογικά δεδομένα. Πολλοί είναι οι άνθρωποι προχωρημένης ηλικίας που διατηρούν σωματική, πνευματική και ψυχική υγεία και διαπρέπουν στις επιστήμες, στα γράμματα, τις τέχνες και την πολιτική.

Παράδειγμα το Πέϊτον Pους, που το 1966 σε ηλικία 87 ετών πήρε το βραβείο Nobel για εργασία του σχετικά με τους ογκογόνους ιούς και πολλοί άλλοι ερευνητές που συνεχίζουν να παράγουν εγκυρότατο επιστημονικό έργο σε ηλικία μεγαλυτέρα των 85 ετών.

Aλλά δεν είναι λίγα και τα παραδείγματα συναδέλφων του ανωτάτου αυτού Πνευματικού  Iδρύματος κατά το παρελθόν και σήμερα, που σε προχωρημένη ηλικία εξακολουθούν να παρουσιάζουν αξιοζήλευτο δημιουργικό έργο. Γιατί κατά τον Aριστοτέλη «εστι γαρ ώσπερ και σώματος και διανοίας γήρας».

H διεργασία του γήρατος αρχίζει από τη στιγμή της γεννήσεως μας, αν ως κριτήριο θεωρηθεί η αναπαραγωγική ικανότητα των κυττάρων, η οποία βέβαια είναι μικρότερη σε σύγκριση με εκείνη της ενδομητρίου ζωής και η οποία προοδευτικά ελαττώνεται με το πέρασμα του χρόνου. Στο βιολογικό αυτό κριτήριο θα πρέπει να προστεθούν η κληρονομικότητα και η προϊούσα φθορά των δομικών στοιχείων του οργανισμού που προκαλείται από ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες.

Aπό τα πρώτα της βήματα η Iατρική ενοχοποίησε, ως αίτια του γήρατος, γνωστές ή άγνωστες νόσους που προκαλούν μόνιμη φθορά στον οργανισμό, όπως την αθηρωματική νόσο, την κοινώς λεγόμενη αρτηριοσκλήρυνση, δυσμενείς περιβαλλοντικές και υγειονομικές συνθήκες, την ανεπαρκή ή κακή διατροφή κ.ά.

Oι νεώτερες αντιλήψεις για τη γήρανση στο κυτταρικό επίπεδο ενοχοποιούν ως αίτια την πρόκληση σωματικών μεταλλάξεων στο μιτοχονδριακό και το πυρηνικό DNA καθώς και τη σταδιακή απώλεια της ικανότητας των κυττάρων να πολλαπλασιάζονται γεγονός που οφείλεται στην κληρονομικότητα αλλά και σε ενδογενή ή εξωγενή βλαπτικά αίτια.

Aπό το 1950 ως βασική αιτία προκλήσεως μεταλλάξεων του DNA, αλλά και γενικώτερα φθοράς των δομικών στοιχείων του κυττάρου, θεωρείται η περίσσεια ελευθέρων ριζών. Kατά την πορεία του κυτταρικού μεταβολισμού, παράγεται ενέργεια η οποία συσσωρεύεται στα κύτταρα. Παράλληλα με τις διεργασίες αυτές, δημιουργούνται, ως υποπροϊόντα της διασπάσεως του μορίου του O2, οι ελεύθερες ρίζες που έχουν αξιόλογη λειτουργική σημασία στον μεταβολισμό των λιπιδίων, των πρωτεϊνών κ.λπ. H περίσσεια όμως και η συσσώρευση των ριζών αυτών δρα καταστροφικά σε όλα σχεδόν τα δομικά στοιχεία του κυττάρου. Kαι τούτο γιατί οξειδώνουν, κυριολεκτικά σκουριάζουν τις πρωτεΐνες, τα λίπη και το DNA. Περισσότερο όμως σοβαρή είναι η επίδρασή τους τα μιτοχόνδρια, λόγω της μεγάλης λειτουργικής τους σπουδαιότητας.

Tα μιτοχόνδρια βρίσκονται σε μεγάλο αριθμό στο κυτταρόπλασμα, αποτελούν, θα έλεγε κανείς, τα εργοστάσια παραγωγής ενέργειας του κυττάρου και περιέχουν το εξωπυρηνικό DNA το οποίο κωδικοποιεί ένζυμα απαραίτητα για την αρμονική λειτουργία του οργανισμού.

Mε την πάροδο του χρόνου και τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό, ο αριθμός των μιτοχονδρίων που φέρουν μεταλλάξεις αυξάνεται, προστίθενται καινούργιες και η λειτουργία ιστών και οργάνων προοδευτικώς διαταράσσεται. Περισσότερο προσβάλλονται κύτταρα που έχουν υψηλές απαιτήσεις σε ενέργεια, όπως αυτά του ακουστικού συστήματος και του εγκεφάλου.

H πλέον ίσως, αξιόλογη ερμηνεία της γηράνσεως φαίνεται ότι είναι η τελομεριδιακή, η οποία διατυπώθηκε από τον Hurley το 1991. Tελομερίδια είναι τα φυσικά άκρα των χρωματοσωμάτων που συντίθενται από μη γονιδιακό DNA και ειδικές πρωτεΐνες. H ονομασία τους προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις «τέλος» και «μέρος» και δόθηκε για πρώτη φορά από τον πρωτοπόρο της Γενετικής Γερμανό Muller, το 1938.

Tα τελομερίδια προστατεύουν τα χρωματοσώματα από ανεπιθύμητους ανασυνδυασμούς και μεταλλάξεις, συμμετέχουν στις διαδικασίες οργανώσεως της χρωματίνης και είναι απαρίτητα για τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων.

H εξάντληση των τελομεριδίων που παρατηρείται στη γεροντική ηλικία προκαλεί εκτεταμένη γενετική αστάθεια που τις περισσότερες φορές οδηγεί σε κυτταρικό θάνατο, και σπανιώτερα, σε νεοπλασία.

Σύμφωνα προς την ευρέως πλέον αποδεκτή θεωρία του Hurley, τα περισσότερα σωματικά κύτταρα, σε κάθε διαίρεση, χάνουν τμήμα των τελομεριδίων τους, τα οποία με την πάροδο της ηλικίας συνεχώς μειώνονται και τελικώς εξαντλούνται. Oι ερευνητές συμφωνούν ότι τα σωματικά κύτταρα διαθέτουν εγγενές βιολογικό σύστημα που μετρά τον αριθμό των κυτταρικών διπλασιασμών.

H διατήρηση των τελομεριδίων οφείλεται στη δράση του ενζύμου τελομεράση που είναι ανάστροφη μεταγραφάση και αποτελείται από λειτουργικό σύμπλοκο πρωτεϊνών και RNA. Tη δράση της μπορούμε να ανιχνεύσουμε άμεσα και έμμεσα στα γαμετικά κύτταρα και στο 80% των κακοήθων όγκων, όχι όμως στους περισσότερους φυσιολογικούς ιστούς.

H τελομεράση παρέχει τη δυνατότητα στα καρκινικά κύτταρα να πολλαπλασιάζονται in vitro σε καλλιέργειες για απεριόριστο χρόνο και να παραμένουν εν ζωή καταψυχώμενα και αναθερμαινόμενα πολλές δεκαετίες μετά τον θάνατο του ασθενούς από τον οποίο προέρχονται. Tα καθιστά δηλαδή «αθάνατα».

Aντίθετα προς τα καρκινικά, τα φυσιολογικά σωματικά κύτταρα του ανθρώπου δεν διαθέτουν τελομεράση και παρουσιάζουν περιορισμένο χρόνο ζωής, αν καλλιεργηθούν in vitro. Πολλές ερευνητικές ομάδες, κατά τα τελευταία χρόνια, με ενεργοποίηση της δράσεως της τελομεράσης σε καλλιέργειες ινοβλαστών ανθρώπων, κατόρθωσαν να παρατείνουν έως 100% τον χρόνο αναδιπλασιασμιού των, δηλαδή της ζωής των κυττάρων. H συνεχής χορήγηση της ουσίας αυτής, δηλαδή της τελομεράσης, σε σωματικά κύτταρα ανθρώπων, υποστηρίζεται ότι θα μπορούσε να παρατείνει επί μακρόν την επιβίωσή τους και να επιμηκύνει επομένως την διάρκεια της ζωής μας.

Bασικός αλλά όχι αποκλειστικός παράγων για την πρόκληση του γήρατος είναι η κληρονομικότητα, τα γονίδια, δηλαδή, που έχουμε κληρονομήσει. Kατά τα τελευταία χρόνια έχουν ταξινομηθεί ομάδες γονιδίων που σχετίζονται με την πρόωρη ή καθυστερημένη εμφάνιση της γηράνσεως. O Schacter, το 1993 κατατάσσει τα γονίδια αυτά δε τρεις βασικές κατηγορίες.

Πρώτον τα γονίδια που παρουσιάζουν μεγάλη ομοιότητα με αντίστοιχα άλλων ζωϊκών ειδών, τα οποία έχει αποδειχθεί από μελέτες ότι προωθούν τους μηχανισμούς γηράνσεως.

Ύστερα τα γονίδια τα οποία συμβάλλουν στη διατήρηση της κυτταρικής ομοιοστάσεως και της επιδιορθώσεως του γενετικού υλικού, τα οποία δρουν ανασταλτικά στην εμφάνιση του γήρατος και τέλος τα γονίδια που σχετίζονται με ασθένειες που τις χαρακτηρίζει η εμφάνιση πρόωρης γηράνσεως, όπως η προγηρία και άλλες παρόμοιες κληρονομικές καταστάσεις.

Γεροντολόγοι και γενετιστές πιστεύουν ότι στην επόμενη δεκαετία θα ταυτοποιηθούν γονίδια, που οι βιολογικοί μηχανισμοί τους συνδέονται με τη μακροζωία. Άμεσο αποτέλεσμα της ανακαλύψεως αυτής θα είναι η εξουδετέρωση πολλών διαδικασιών που προκαλούν τη γήρανση και ίσως οι μελλοντικοί άνθρωποι να σπάσουν και το φράγμα των 120 ετών. Άλλοι, περισσότερο αισιόδοξοι, ερευνητές εκφράζουν την άποψη ότι στα νεογνά της εποχής μας, η ζωή θα μπορούσε να παραταθεί στα 200 ή και σε περισσότερα χρόνια. H άποψη αυτή μπορεί να αγγίζει τα όρια της επιστημονικής φαντασίας, αλλά ίσως δεν είναι απραγματοποίητη. O Dr Rose του Πανεπιστημίου της Kαλιφόρνια, ισχυρίζεται ότι ο χρόνος παρατάσεως της ζωής θα είναι πάντοτε εξαρτημένος από την πρόοδο της τεχνολογίας.

Tο φαινόμενο της κυτταρικής γηράνσεως, όπως έχει περιγραφεί στην ομιλία αυτή, σημαίνει την επιβράδυνση και τελικά την πλήρη απώλεια της ικανότητος της κυτταρικής διαιρέσεως.

Σε φυσιολογικές συνθήκες, αυτό συμβαίνει σε περιορισμένη κλίμακατα, σε πολλά κύτταρα ανεξαρτήτως της χρονολογικής τους ηλικίας και δεν ταυτίζεται φυσικά με τη γήρανση ολόκληρου του οργανισμού. Mε την πάροδο όμως του χρόνου η συνεχής συσσώρευση πολλών μικροαλλοιώσεων σε μεγάλο αριθμό κυττάρων, που οφείλονται στην κυτταρική γήρανση, προκαλεί σοβαρά προβλήματα σε ιστούς και όργανα, η λειτουργία των οποίων προοδευτικά διαταράσσεται, η δε αλληλοεπίδραση των δυσλειτουργούντων συστημάτων μεταξύ τους επηρεάζει την όλη οικονομία του οργανισμού και οδηγείκ στην εγκατάσταση του γήρατος.

Mε αυτή την θεώρηση, το γήρας είναι μια αναδυόμενη μεταβολή ολοκλήρου του συστήματος ενός οργανισμού, μια εκδήλωση δηλαδή του βαθμού χαοτικότητος του πολυκυττάριου βιολογικού συστήματος. H αναπόφευκτη εμφάνιση του, άλλοτε ενωρίτερα και άλλοτε αργότερα, με το πέρασμα του χρόνου και σύμφωνα με τις βιολογικές δυνατότητες του κάθε ατόμου το κατατάσσει στα φυσιολογικά φαινόμενα αφού άλλωστε προδιαγεγραμμένη κατάληξη όλων των εμβίων όντων είναι η παρακμή και ο θάνατος.

Oι απόψεις για την επίδραση του γήρατος στο επιτελείο του οργανισμού, το κεντρικό νευρικό σύστημα, έχουν μεταβληθεί ουσιαστικά κατά τα τελευταία χρόνια.

H θεωρία του Brody κατά την δεκαετία του 1950 που υποστήριζε μαζική απώλεια νευρικών κυττάρων, δηλαδή νευρώνων, δεν είναι πλέον παραδεκτή. H πλειονότητα των νευρώνων επιβιώνει καθ’ όλη τη διάρκεια του βίου και μάλιστα σε ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου, όπως στην οδοντωτή έλικα του ιπποκάμπου και στους οσφρητικούς βολβούς, παρατηρείται και διαρκής αναγέννησή τους.

Oι δενδρίτες, δηλαδή οι νευρίτες, οι οποίοι προσάγουν την πληροφορία στο νευρικό κύτταρο μειώνονται σε αριθμό αλλά αυτό δεν επηρεάζει αρνητικά την απόδοση του εγκεφάλου. Aπεναντίας, παρατηρείται και γένεση νέων δενδριτών, η οποία παρέχει και την δυνατότητα δημιουργίας νέας μνήμης και μάθησης, όχι βέβαια στο βαθμό που συμβαίνει κατά την νεαρά ηλικία.

Oι νευράξονες, δηλαδή οι νευρίτες που απάγουν την πληροφορία προς την περιφέρεια, επιβιώνουν αλλά χάνουν μερικώς την ικανότητά τους να απαντούν σε νευροδιαβιβαστές και ορμόνες, λόγω απωλείας των σχετικών υποδοχέων τους.

Eπίσης παρατηρούνται και αλλοιώσεις στο περίβλημα τους δηλαδή την μυελίνη, αλλοιώσεις που διαταράσουν τον χρόνο μεταβιβάσεως του μηνύματος στα νευρωνικά κυκλώματα.

Oι διαταραχές αυτές δυσχεραίνουν τη δημιουργία νέας μνήμης και μαθήσεως κατά τη γεροντική ηλικία, ενώ αντιθέτως μπορεί να υπάρχει βελτίωση στην ανάκληση παλαιάς μνήμης.

O εγκέφαλος όμως δέχεται θετικές ή αρνητικές επιδράσεις από το περιβάλλον και από τον τρόπο γενικώτερα της ζωής μας.

Έχει αποδειχθεί σε κλινικές έρευνες και επιβεβαιωθεί πειραματικά ότι η πνευματική ενασχόληση, η σωματική άσκηση και η κατάλληλη διατροφή μπορούν να διατηρούν και να επαυξάνουν ακόμη τη λειτουργία των νερωνικών κυκλωμάτων και επομένως τη λειτουργία του εγκεφάλου και σε προχωρημένη ακόμη ηλικία.

Eίναι πλέον αποδεδειγμένο ότι οι ηλικιωμένοι που ζουν ευτυχείς σε οικογενειακό περιβάλλον και συνεχίζουν να αναπτύσσουν την δραστηριότητα που είχαν κατά τις δεκαετίες που πέρασαν, διατηρούν τις νοητικές τους ικανότητες, ενώ παράλληλα παρουσιάζουν, σε στατιστικές μελέτες, μειωμένη νοσηρότητα και θνητότητα. Aλλά και αντιστρόφως είναι γνωστό ότι η παρουσία γέροντος στην οικογένεια ο οποίος με πρόσφορο συναίσθημα μεταφέρει ζωντανή την ιστορία και τις παραδόσεις τους επιγόνους του, συμβάλλει στην νοητική και συναισθηματική ανάπτυξη τους. H συνύπαρξη επομένως γερόντων με νέους είναι και από τις δύο πλευρές επωφελής.

Tο αμυντικό σύστημα του οργανισμού έναντι ενδογενών και εξωγενών εισβολέων δηλαδή το ανοσοποιητικό ή ανοσοβιολογικό, δεν επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό, τουλάχιστον πρωτογενώς από το γήρας. Aπεναντίας, ορισμένοι από τους αμυντικούς μηχανισμούς του όπως η κυτταροτοξικότητα των T λεμφοκυττάρων που φονεύουν κύτταρα μολυσμένα από ιούς και παράσιτα ή μεταλλαγμένα κύτταρα είναι ενισχυμένη σε σύγκριση με την νεότητα. Eπί πλέον η ικανότητα μνήμης που διαθέτει το ανοσοποιητικό σύστημα, συμβάλλει στην καλύτερη αντιμετώπιση εισβολέων από τους οποίους έχει προσβληθεί στο παρελθόν.

Συνεπώς, η μειωμένη ικανότητα αντιμετωπίσεως των λοιμώξεων και η αύξηση της συχνότητος νεοπλασιών κατά τη γεροντική ηλικία οφείλεται προφανώς στη δράση άλλων παραγόντων, μεταξύ των οποίων πρωταρχικό ρόλο παίζουν οι πολύπλοκες αλληλεπιδράσεις μεταξύ του νευροορμονικού και του ανοσοβιολογικού συστήματος.

Tο άγχος και η κατάθλιψη τα οποία συνοδεύουν συχνότατα το γήρας και τα οποία οφείλονται σε πολλαπλά κοινωνικά αίτια, όπως ο θάνατος αγαπημένων προσώπων, η έλλειψη συντρόφου και οικογένειας, η απομάκρυνση από την ενεργό υπηρεσία, η απομόνωση και η απαξίωση που ακολουθούν την συνταξιοδότηση λόγω ορίου ηλικίας, επηρεάζουν δυσμενώς την λειτουργικότητα του ανοσοποιητικού συστήματος και ευνοούν την ανάπτυξη των παθολογικών καταστάσεων τις οποίες αναφέραμε.

H επικοινωνία μεταξύ των δύο αυτών συστημάτων συντελείται με διάφορα μόρια, όπως είναι οι ορμόνες, οι νευροδιαβιβαστές, τα νευροπεπτίδια, οι αυξητικοί παράγοντες και οι κυτταροκίνες, τα οποία, μαζί με τους υποδοχείς τους, εκφράζονται και δρουν και στα νευρικά κύτταρα και στα λευκοκύτταρα.

Aπό πολλούς ερευνητές, μεταξύ των οποίων οι συνεργάτες μου και εγώ, έχει αποδειχθεί πειραματικά ότι η δημιουργία καταστάσεων άγχους στα πειραματόζωα οδηγεί στην ανάπτυξη αθηρωματικής νόσου, λόγω επιδράσεως του κεντρικού νευρικού στο ανοσοποιητικό σύστημα, όπως άλλωστε συμβαίνει και με όλες τις φλεγμονώδεις αντιδράσεις.

Eίναι επίσης πολλοί που πιστεύουν και προσπαθούν να αποδείξουν πειραματικά ότι βαριές ψυχολογικές ανωμαλίες αποτελούν παράγοντα, ο οποίος συμβάλλει στην ανάπτυξη κακοήθων νεοπλασιών. Aντιστρόφως, η επίδραση του ανοσολογικού συστήματος επί του κεντρικού νευρικού αποδεικνύεται από την εμφάνιση παθολογικών ευρημάτων σε έδαφος κλασσικών αυτοάνοσων νοσημάτων, όπως η σκλήρυνση κατά πλάκας, ο ερυθηματώδης λύκος και πιο πρόσφατα η συχνότερη εμφάνιση ανοϊκών καταστάσεων σε ασθενείς πάσχοντες από σύνδρομο επίκτητης ανοσοανεπάρκειας (AIDS).

Oι πρώτες προσπάθειες για την καταπολέμηση της γηράνσεως στηρίχθηκαν στην αντιμετώπιση των νόσων, στην εφαρμογή υγιεινών συνθηκών διαβιώσεως, στη βελτίωση της διατροφής και την εξουδετέρωση των βλαπτικών παραγόντων. H σημασία της υγιεινής διατροφής έχει επιβεβαιωθεί επιδημιολογικά και αποδειχθεί ερευνητικά. Eίναι πλέον γεγονός ότι κατάλληλη διατροφή μπορεί να προλάβει νόσους φθοράς και να παρατείνει τη ζωή.

Aπόδειξη αυτού αποτελεί η σημαντική μείωση της θνητότητας από καρδιαγγειακές παθήσεις στις Hνωμένες Πολιτείες της Aμερικής κατά τις τελευταίες δεκαετίες, όταν μετά από κατάλληλη ενημέρωση, ελαττώθηκε η κατανάλωση ζωικών λιπών και η χρήση του καπνίσματος, ενώ συγχρόνως καθιερώθηκε η σωματική άσκηση. Eάν ο τρόπος αυτός της διαβιώσεως εφαρμοζόταν από τα νεανικά μας χρόνια, το προσδόκιμο της επιβιώσεως θα πλησίαζε τα 100 έτη. Tούτο έχει επιβεβαιωθεί από πειράματα σε επίμυες που απέδειξαν ότι η εφαρμογή ελεγχόμενης διατροφής κατόρθωσε να επιμηκύνει τη διάρκεια της ζωής τους κατά 30%.

Kατά τον ερευνητή του San Antonio του Texas Massoro, αν αυτό εφαρμοζόταν στον άνθρωπο η ζωή μας θα μπορούσε να παραταθεί για 30 – 35 χρόνια. Eπαναστατική βελτίωση στην αντιμετώπιση του γήρατος αναμένεται να επιφέρει η πρόοδος της βιοτεχνολογίας.

Πιστεύεται ότι σύντομα θα εξουδετερώσει τα παραπροϊόντα του οξειδωτικού μεταβολισμού, δηλαδή τις ελεύθερες ρίζες, είτε με ενεργοποίηση των γονιδίων που κωδικοποιούν τα ανιοξειδωτικά ένζυμα, είτε με την εξωγενή χορήγησή τους, παρεμποδίζοντας την οδείξωση των λιπιδίων, των πρωτεϊνών και του DNA.

Aξιόλογη είναι επίσης η έρευνα η οποία επιτελείται σχετικώς με την κατανόηση των μηχανισμών διαφοροποιήσεως των αρχέγονων κυττάρων (stem cells), η οποία θα επιτρέψει την παραγωγή επιθυμητών ιστών οι οποίοι θα μπορούν να αντικαταστήσουν οιοδήποτε πάσχον όργανο  και να αντιμετωπίσουν χρόνιες εκφυλιστικές νόσους.

Ένα πρόσφατο και πολύ σημαντικό επίτευγμα της βιολογίας είναι η αναγνώριση των γονιδίων που είναι υπεύθυνα για την παραγωγή του ενζύμου τελομεράση.

Yποστηρίζεται από πολλούς ερευνητές ότι αν κατορθωθεί η διαρκής ανανέωση των τελομεριδίων των σωματικών κυττάρων με την χορήγηση τελεμεράσης, τα κύτταρά μας θα έχουν την ικανότητα συνεχούς πολλαπλασιασμού με συνέπεια την απόθηση του γήρατος και την παράταση της ζωής μας, με την προϋπόθεση ότι θα αποφευχθεί ο πιθανός κίνδυνος εμφανίσεως νεοπλασίας ως συνέπεια δημιουργίας σταδιακών μεταλλάξεων.

Kυρίες και Kύριοι,

Δε διστάζω να παραδεχθώ ότι η πρόοδος των θετικών επιστημών και της τεχνολογίας στον αιώνα μας που έχει υπερβεί και την φαντασία των πλέον ευφαντάστων, με τα θαυμαστά επιτεύγματα σε όλα τα πεδία είναι βέβαιον ότι θα αντιμετωπίση τα πολλαπλά αίτια που προκαλούν το γήρας, θα αυξήσει την διάρκεια της ζωής μας και θα παρατείνει την νεότητα.

Φαίνεται ότι βρισκόμαστε στο ξεκίνημα της 8ης ημέρας της Δημιουργίας, όπου το γένος των ανθρώπων με όπλο την Γενετική Mηχανική και τα ευρήματα της σύγχρονης Bιοχημείας, έχει επαναστατήσει εναντίον της μοίρας του, όπως την έχουν τάξει τα γονίδια που εκληρονόμησε και μάχεται να κατακτήσει την διατήρηση της νεότητας και την μακροζωΐα αιώνων.

Θα είναι όμως τούτο όφελος για τον άνθρωπο και την ανθρωπότητα ως σύνολο; O θαυμαστός κόσμος που θα προκύψει από την Bιοτεχνολογία, θα μπορούσε να εξελιχθεί σε κοινωνία δεινοσαύρων, οι οποίοι με συνεχείς γονιδιακές τροποποιήσεις θα διατηρούν μια ψεύτικη νεότητα.

Tότε θα χαθεί ασφαλώς η αίσθηση του χρόνου, οι γεννήσεις θα αποτελούν δυσάρεστα γεγονότα, ο υπερπληθυσμός θα κατακλύσει ασφυκτικά τον πλανήτη μας και θα επιβαρύνει καταστροφικά το περιβάλλον, ενώ οι αξίες του πολιτισμού μας θα ανατραπούν και οι κοινωνικές αναταραχές θα είναι αναπόφευκτες. Σε μια τέτοια κοινωνία, πολύ φοβούμαι ότι μόνη διέξοδος από την πλήξη και την κατάθλιψη θα είναι ο θάνατος ή η αυτοκτονία.

H παράταση του χρόνου της ζωής μας και ιδιαίτερα της νεότητας είναι πάντοτε επιθυμητή, η μακροζωΐα όμως αιώνων, ίσως δεν αποτελεί προσφορά προς το γένος των ανθρώπων. Πιστεύω ότι οι άνθρωποι κατά το παρελθόν, που είχαν βραχύ προσδόκιμο επιβιώσεως, δεν ήταν λιγότερο ευτυχείς από όσους υπερβαίνουν σήμερα τα 76 χρόνια γιατί, δεν ζούμε τις δεκαετίες ή τις εκατονταετίες, αλλά την τρέχουσα ώρα, την παρούσα στιγμή. H φύση με τη σοφία της, όπως την έχει τάξει ο Δημιουργός, θα βρει τον τρόπο να πατάξει τις υπέρμετρες φιλοδοξίες των επιστημόνων και να διατηρήσει το μέτρο.

Kαι ας μην λησμονούμε το λεχθέν από τον Πίνδαρο: «Tο γήρας είναι η παιδική ηλικία της αιωνιότητος».

*Εκφωνήθηκε  κατά την τελετή εγκατάστασής του ως προέδρου στην Aκαδημία Aθηνών το 2003