Κυρίες και Κύριοι,

Εν-ημέρωση, για να μην λησμονούμε την ετυμολογία των λέξεων αλλά και το μεγαλείον της Ελληνικής Γλώσσης, δεν σημαίνει μόνο το εν-ημέρα και άρα, την επικαιρότητα. Σημαίνει επίσης και την ενημερότητα. Δηλαδή, την κατάσταση η οποία καλλιεργεί και διαμορφώνει την ευαισθησία μας και την δεκτικότητα των κεραιών μας, ώστε να μπορούμε να επιλέγουμε μεταξύ των πολλών δεδομένων της πραγματικότητος  και να μορφοποιούμε άποψη. Με την άποψη και μάλιστα την διαφορετική, λειτουργεί ο διάλογος και στον διάλογο στηρίζεται η Δημοκρατία.

Γι’ αυτό η ελευθερία του στοχασμού και του Τύπου που ενημερώνουν τον πολίτη και στηρίζουν τον διάλογο, πρέπει να είναι για τις Δημοκρατικές Πολιτείες το  «Παλλάδιο όλων των Ελευθεριών», όπως ο Καντ υπεστήριξε. Γιατί ελεύθερος είναι μόνον ο σωστά ενημερωμένος πολίτης.

Ο ενήμερος, ο ενημερωμένος πολίτης είναι ο αφανάτιστος, ο ψύχραιμος, ο μετέχων στα δημόσια. Είναι εκείνος που διαμορφώνει κριτική άποψη για τα κοινά. Σ’ αυτόν τον ενημερωμένο πολίτη, που στηρίζεται στην γνώση, την λογική και την κρίση, μπορεί η Πολιτεία να εφαρμόσει σωστή πολιτική και όχι στις απληροφόρητες, εύπλαστες μάζες που αποφασίζουν με γνώμονα το θυμικό. Όταν όμως ο διάλογος σκοπίμως καταργείται, μετατρεπόμενος σε μονόλογο, -ίδιον κατά Αριστοτέλη των βαρβαρικών καθεστώτων, που δυστυχώς δεν έχουν εκλείψει στην εποχή μας, και στην διαμόρφωση των αποφάσεων δεν συμμετέχει ο λαός, αλλά ο Άρχων η μικρή ομάδα περί αυτόν, -τότε η ενημέρωση μεταβάλλεται σε προπαγάνδα για την στήριξη των ανόμων επιδιώξεων του καθεστώτος.

Δεν είναι όμως μόνος κίνδυνος ο σκοταδισμός των απολυταρχικών καθεστώτων που κακοποιεί την ενημέρωση. Και στις δημοκρατικές πολιτείες, όταν η πολυφωνία των Μέσων Ενημερώσεως είναι ασύδοτη ή κατευθυνόμενη από κομματικά, συντεχνιακά ή άνομα οικονομικά συμφέροντα ομάδων, η συνεχής πλύση του εγκεφάλου παραπληροφορεί και συγχέει τον πολίτη και του στερεί την δυνατότητα να διαμορφώνει σωστή άποψη περί των γεγονότων.

Αλλά και υπό τις καλύτερες συνθήκες, τα σύγχρονα μέσα ενημερώσεως και ιδίως τα ηλεκτρονικά ήχου και κυρίως εικόνας που ασκούν εξουσιαστική κυριαρχία στους λαούς,  εκ της φύσεώς τους δεν ευνοούν τον διάλογο. Σωστή όμως ενημέρωση σημαίνει ελεύθερο διάλογο, ο οποίος προϋποθέτει αμφίδρομη πληροφόρηση, συνεχή δηλαδή αποστολή μηνυμάτων προς τον λαό αλλά και από τον λαό στα κέντρα εξουσίας. Τούτο σημαίνει την σύγχρονη ύπαρξη πομπού και δέκτου. Η τηλεόραση όμως είναι μόνο ο πομπός. Δεν δικαιούμεθα επομένως να ομιλούμε για τηλεορατικό διάλογο ή επικοινωνία, αλλά μόνο για τηλεορατική εκπομπή πληροφοριών, μηνυμάτων και θεάματος. Και εδώ ακριβώς εγείρεται το μεγάλο πρόβλημα. Το πρόβλημα της ποιότητος του περιεχομένου της εκπομπής. Είναι γνωστόν ότι η ενστικτώδης τάση του ανθρώπου είναι η δια της οράσεως μάθηση αλλά και η απόλαυση του θεάματος.

Γι’ αυτό, όπως οι στατιστικές μας αποκαλύπτουν, το εν πέμπτον και πλέον των ωρών που είμαστε ξύπνιοι καταναλώνεται στην παρακολούθηση της τηλεοράσεως. Είμαστε επομένως υποτελείς της κυριαρχίας της.

Ο ρόλος του υπερθεάματος για την πρόκληση πνευματικού ευνουχισμού των λαών ήταν γνωστός από αρχαιοτάτων χρόνων και χρησιμοποιήθηκε από τα ανελεύθερα καθεστώτα, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσεως του πνευματικού πολιτισμού, σε όλη την πορεία της ανθρωπότητας. Υπερθεάματα κυριαρχούσαν κατά την περίοδο της καταπτώσεως της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Τότε που οι σκηνοθέτες για να εντυπωσιάσουν τον λαό γέμιζαν τις σκηνές των θεάτρων με άγρια ζώα και μεγαλύτερη απόλαυση αποτελούσαν οι θηριομαχίες και οι μονομαχίες μέχρι θανάτου.

Τότε ο Ρωμαίος ποιητής Ιουβενάλιος, αποδοκιμάζοντας το πνεύμα της εποχής του, το απαθανάτισε με την ανεπανάληπτη σατυρική ρήση «άρτον και θεάματα». Αλλά και ο πολιτισμός του Μεσαίωνα ήταν πολιτισμός θεάματος, όπως έγραψε ο Ουμπέρτο Έκο. Και σήμερα, στις εκπομπές της τηλεοράσεως κυριαρχεί το θέαμα, όλα δε τα μηνύματα που εκπέμπονται παρουσιάζονται μεταξύ των θεαμάτων και μάλιστα πολλές φορές τα ίδια κατά την διάρκεια του 24ώρου.

Η κατά συρροήν όμως μετάδοσις εικόνων και ήχου δεν παρέχει την ευχέρεια για την διανοητική επεξεργασία τους. Ό,τι βλέπουμε και ακούμε περνούν πνευματικώς άπεπτα και δημιουργούν τις εντυπώσεις που επιθυμεί ο υπεύθυνος της εκπομπής, είτε πρόκειται για διαφημίσεις προϊόντων, ή ακόμη, για την μετάδοση πολιτικών μηνυμάτων. Αυτό όμως οδηγεί σταδιακά στον ευνουχισμό και τέλος στην δολοφονία του πνεύματος.

Μήπως είχε δίκιο ο πρύτανης του πανεπιστημίου του Σικάγο όταν, σχολιάζοντας σχετική εργασία του Γάλλου Κοινωνιολόγου Καθηγητού της Σορβόννης Ζάν Καζνέβ, είπε: «Βλέπω να έρχεται ο καιρός που κάτω από την επίδραση της τηλεοράσεως, ο άνθρωπος δεν θα ξέρει ούτε να διαβάζει, ούτε να γράφει και θα ζει όπως τα ζώα».

Η άποψη αυτή αποτελεί βεβαίως υπερβολή. Δεν αφίσταται όμως της πραγματικότητος. Σε πολλές χώρες, οι εφημερίδες δεν αποτελούν πλέον τα βασικά μέσα ενημερώσεως και η ανάγνωση βιβλίων περιορίζεται συνεχώς.

Η ανάγνωση όμως του Τύπου και η μελέτη βιβλίων καλλιεργούν την κριτική μας σκέψη. Η τηλεόραση αντιθέτως, επιλέγει για εμάς και επιβάλλει την πνευματική μας τροφή κατά τις δικές μας προτιμήσεις, χωρίς δική μας συμμετοχή στην επιλογή. Αυτό αποτελεί μέγιστο κίνδυνο, όταν η τηλεοπτική εικόνα, για να εξασφαλίσει μεγάλη θεαματικότητα είναι κατασκευασμένη ώστε να ικανοποιεί κατώτερες, ενστικτώδεις επιθυμίες του ανθρώπου και όχι τις ανώτερες ψυχοπνευματικές. Έτσι, τα θέματα στερούνται κατά κανόνα τέχνης, στην μουσική κυριαρχεί ο θόρυβος και παντού πνέει ο εχθρός του λαού, το λαϊκιστικό πνεύμα.

Ο στοχαστής Ζακ Ατταλί, σύμβουλος του Φρανσουά Μιττεράν, διετύπωσε την γνώμη ότι «Η μαζικοποίηση της μουσικής έχει σκοπό να κάνει τον άνθρωπο να σιωπήσει. Γιατί μια σιωπηρή μάζα κυβερνιέται ευκολότερα».

Μήπως είναι αληθινή η άποψη πολλών στοχαστών ότι η πρόοδος του τεχνολογικού πολιτισμού ή, κατά την δική μου γνώμη, η κακή χρήση του, σήμανε το τέλος του πνευματικού πολιτισμού;

Πολλοί μελλοντολόγοι βλέπουν στον ορίζοντα να συγκεντρώνονται νέφη και να απλώνεται σκοτάδι. Μεταξύ τους ο Ρομπέρτο Βάκκα σε βιβλίο του εκφράζει τον φόβο ότι η εποχή μας βρίσκεται ενώπιον της προοπτικής ενός νέου Μεσαίωνα.

Θα ήταν μεγάλη υπερβολή να παραδεχτούμε ότι η έκπτωση των πολιτιστικών μας αξιών οφείλεται μόνο στα ηλεκτρονικά μέσα ενημερώσεως και διασκεδάσεως, δηλαδή στην τηλεόραση. Είναι όμως αναμφισβήτητο ότι αυτά κατέχουν μέγα μέρος της ευθύνης. Η μεγάλη ηθική ευθύνη δεν βαρύνει όμως μόνον τα Μέσα μαζικής Ενημερώσεως αλλά και την Πολιτεία, αφού με την ανοχή της τους επιτρέπει να στερούν στον πολίτη το δικαίωμα της ελευθερίας του, που στηρίζεται στην αλήθεια, να τον ευνουχίζουν πνευματικά και να τον υποβιβάζουν ως ηθική υπόσταση.

Είναι όμως γεγονός, ότι και υπό τις καλύτερες προϋποθέσεις, η αντικειμενική παρουσίαση της αλήθειας είναι δυσχερής αυτή καθ’ εαυτή και ιδιαίτερα στην πολιτική πληροφόρηση. Διότι  όσο καλοπροαίρετοι και εάν είμαστε, ακόμη και γι’ αυτή την αλήθεια υπάρχει σχετικότης, που επηρεάζεται από την οπτική γωνία από την οποία ο καθένας μας βλέπει τα πράγματα, ανάλογα με την ιδεολογική του τοποθέτηση ή την συναισθηματική του φόρτιση για το γεγονός. Γι’ αυτό ο Καντ είπε σοφά: «Κάθε ιστορία είναι και μια ερμηνεία».

Τουλάχιστον όμως, ας μην είναι η πληροφόρηση σκοπίμως κατευθυνόμενη από κομματικά, συντεχνιακά, ή άνομα οικονομικά συμφέροντα  ομάδων, που χρησιμοποιούν την παραπληροφόρηση και την πλύση του εγκεφάλου ως μέσα για να επηρεάσουν και να παραπλανήσουν τον πολίτη.

Κι όμως, στην αυγή της τηλεοράσεως, υπήρξαν πολλοί που πίστεψαν στην μεγαλειώδη προσφορά που θα είχε στην μόρφωση και στην πολιτιστική ανάπτυξη του ανθρώπου, λόγω της μαγικής γοητείας που ασκεί στους λαούς με την άμεση μεταφορά του ήχου και της εικόνας ανά τον πλανήτη μας και ακόμη πέραν αυτού.

Μεταξύ αυτών, ο ποιητής Πωλ Βαλερύ είχε πει: «Ένας ήλιος που βασιλεύει στον Ειρηνικό, ή ένας Τιτσιάνο που βρίσκεται στην Μαδρίτη, δεν έρχεται να ζωγραφιστεί στον τοίχο της κάμαρας μας τόσο εντυπωσιακά και απατηλά, όπως δεχόμαστε μια συμφωνία με το ραδιόφωνο». Κι όμως, θα γίνει κι αυτό. Αντιθέτως, άλλοι διανοούμενοι και στοχαστές ήταν περισσότερο προβληματισμένοι για την προσφορά της, όπως ο Έρμπερτ Τζωρτζ Ουέλλς, ο οποίος σχολιάζοντας την τηλεόραση είχε πει: «Αν δεν είναι βλαβερή, θα είναι πάντως ανώφελη».

Σήμερα, που η τηλεόραση αριθμεί ζωή πολλών δεκαετιών και μπορεί πλέον να κριθεί, φαίνεται, δυστυχώς, περισσότερον αληθινή η άποψη των στοχαστών εκείνων που διείδαν, ότι η μεγάλη αυτή πρόοδος της τεχνολογίας θα αποτελούσε μέγιστο κίνδυνο για τον πνευματικό μας πολιτισμό. Τον πολιτισμό που στην εποχή μας περνάει δεινή κρίση. Ιδιαίτερα στην χώρα μας, η οποία δεν είχε ίσως μεγάλα πολιτισμικά αποθέματα, η κρίση αυτή είναι εμφανέστερη, όπως παρατηρεί ο στοχαστής μουσουργός Μενέλαος Παλλάντιος.

Η γλώσσα μας, η κορυφαία των γλωσσών, καθημερινά συρρικνώνεται. Η συνεννόηση και η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων γίνεται με  όλο και λιγότερες λέξεις.  Γι’ αυτό το επίπεδο των επιλογών μας συνεχώς κατέρχεται.

Μήπως έφθασε η στιγμή της επαναστάσεως για την προστασία της ηθικής και της πνευματικής μας υποστάσεως ως ελευθέρων ατόμων;

Η επαναφορά της ανθρωπιστικής παιδείας, που αποτελεί το έσχατο προπύργιο του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού και η ορθή λειτουργία των Μέσων Μαζικής Ενημερώσεως θα πρέπει να είναι η πρώτη προτεραιότητα. Μέσα Μαζικής Ενημερώσεως που θα λειτουργούσαν σωστά υπό την φωτισμένη ηγεσία πνευματικών ανθρώπων , θαρραλέα, αντικειμενικά, με υψηλό ήθος και ύφος  και ακρίβεια στην έκφραση, που προϋποθέτει γνώση και χρήση της σωστής γλώσσας, απαλλαγμένα από ιδιοτέλειες, θα μπορούσαν να συμβάλουν στην άνοδο του μορφωτικού μας επιπέδου, στην πνευματική καλλιέργεια και στην πολιτιστική εξύψωση των λαών, στην δημιουργία υψηλού ήθους, ακόμη και στην διάπλαση χαρακτήρος.

Μέσα ενημερώσεως αυτού του επιπέδου θα μπορούσαν να αποτελέσουν παράλληλα μορφή συνεχιζόμενης εκπαιδεύσεως, η σπουδαιότητα της οποίας θα ήταν ισάξια με την παρεχομένη σχολική και πανεπιστημιακή παιδεία. Θα αποτελούσαν για την εποχή μας την «δια βίου παιδεία» του Πλάτωνος.

Η κατάργηση όμως του διαλόγου, η εσκεμμένη παραπληροφόρηση, η αποσιώπηση της αλήθειας και η προβολή του ψεύδους για την εξυπηρέτηση ανόμων επιδιώξεων, υποβιβάζουν τον πολίτη από ενεργό μέλος της κοινωνίας σε αντικείμενο χωρίς αξιοπρέπεια και πρωτοβουλία, κλονίζουν την ιδέα της Δημοκρατίας και φθείρουν τον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό.

Ο ρυθμιστικός ρόλος της Πολιτείας και η ανάγκη σωστής νομοθεσίας είναι καταφανής. Η προστασία της ελευθερίας του πολίτη αποτελεί υπέρτατη υποχρέωση κάθε δημοκρατικής πολιτείας και ας μην λησμονούμε ότι απαραίτητη προϋπόθεση της ελευθερίας είναι η σωστή ενημέρωση. Γι’ αυτό ο  Ουίντροπ ορθά έλεγε ότι «Ενόσω εκατομμύρια ψηφοφόρων παραμένουν στην άγνοια, η σκλαβιά δεν έχει ακόμη τελειώσει».

Άλλωστε, η ελευθερία στις πολιτείες δεν είναι αυτονόητη. Οι άνθρωποι γεννιούνται για να είναι ελεύθεροι και ίσοι. Αυτό όμως εξαρτάται απολύτως από το οικογενειακό και το κοινωνικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ανατρέφονται. Γίνονται πραγματικά ίσοι και ελεύθεροι μόνον όταν ο νόμος που προβλέπει την αμοιβαιότητα των σχέσεων καταστήσει αυτονόητη την εξίσωση των δικαιωμάτων προς τις υποχρεώσεις  και αποδώσει την ελευθερία που τους ανήκει.

Γι’ αυτό και ο Γκαίτε σε στίχο του έλεγε ότι «Μόνον ο νόμος μπορεί να μας αποδώσει ελευθερία». Ο δε Κωνσταντίνος Τσάτσος σε ομιλία του ανέφερε ότι «Η κοινωνική αξία και η υποταγή στον νόμο είναι αχώριστη από την πολιτική ελευθερία. Δεν θα πρέπει όμως μόνον οι αυστηροί νόμοι ¨περί Τύπου¨ να επιλύσουν το πρόβλημα».

 

Κυρίες και Κύριοι,

Το δύσκολο πρόβλημα θα λυθεί όταν οι εκλεκτοί Έλληνες δημοσιογράφοι, που αναγνωρίζουν και συνειδητοποιούν την δική τους ευθύνη για την προβολή της αλήθειας, για την καλλιέργεια του πολιτισμού και την προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας που είναι συνυφασμένη με την ελευθερία, υψώσουν το ηθικό τους ανάστημα ως τείχος απροσπέλαστο για την προστασία των ανθρωπιστικών αξιών. Τότε θα έχουν επιτελέσει στο ακέραιο το καθήκον τους και η Δημοκρατία θα είναι ασφαλής στη χώρα μας.

Ας το ευχηθούμε, ας το ελπίσουμε κι ας αγωνισθούμε όλοι, γιατί οι καιροί ου μενετοί.