ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΥΓΧΟΝΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣΣΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΤΟΥ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΜΑΤΟΣ

Οἱ ἐκπρόσωποι τοῦ ἰατρικοῦ λειτουργήματος ἀπὸ τοὺς Μάγους, τοὺς ἱερεῖς, τοὺς ἐμπειρικοὺς καὶ μέχρι τοὺς γιατροὺς τῶν τελευταίων δεκαετιῶν τοῦ περασμένου αἰῶνος, ἔχαιραν μεγάλης ἐκτιμήσεως καὶ σεβασμοῦ ἀπὸ τοὺς συνανθρώπους τους. 

Τὸ Ἰατρικὸ λειτούργημα ἦταν τὸ κορυφαῖο καὶ τὸ περισσότερο τιμώμενο ἀπὸ τὶς Κοινωνίες.

Τί ἔχει ἀλλάξει καὶ σήμερα μὲ συνεχῶς αὐξανόμενο ρυθμό, ὅλες οἱ ἰδιότητες ποὺ χαρακτήριζαν τὴν ταυτότητα τοῦ εὐγενοῦς ἰατρικοῦ λειτουργήματος ἐξαφανίζονται καὶ παρατηρεῖται βαθιὰ ἠθικὴ κρίση σὲ διεθνὲς ἐπίπεδο;

Εἶχα τὴν εὐκαιρία  περισσότερο ἀπὸ μισὸ αἰῶνα νὰ προσφέρω τὶς ὑπηρεσίες μου ὡς κλινικὸς καὶ πανεπιστημιακὸς γιατρὸς καὶ νὰ ζήσω ὅλα τὰ αἴτια ποὺ ὁδήγησαν στὴν «μεταλλαγή» τοῦ λειτουργήματος, τὰ ὁποία καὶ θὰ προσπαθήσω ἐν συντομίᾳ νὰ παρουσιάσω.

Ἡ πρόοδος τῶν θετικῶν ἐπιστημῶν καὶ τῆς τεχνολογίας, ποὺ βελτίωσε ριζοσπαστικὰ τὶς συνθῆκες τῆς ζωῆς μας, δημιούργησε συγχρόνως καὶ πολλὰ προβλήματα ποὺ ἐγείρουν σοβαρὰ ἐρωτήματα.

Ἰδιαίτερα στὰ οἰκονομικὰ προηγμένα κράτη, ὁ τρόπος διαβιώσεως ἄλλαξε ριζικά.  Ἡ πνιγηρὴ ἐντατικοποίηση τοῦ ρυθμοῦ τῆς ζωῆς, ὁ μηχανοποιημένος τρόπος τῆς ἐργασίας, τὸ ἄγχος καὶ ἡ ἐσωτερικὴ μοναξιὰ τῶν μεγαλουπόλεων, ἀλλοτριώνουν τὸν ἄνθρωπο καὶ τὸν παρεμποδίζουν νὰ ἀσχοληθεῖ μὲ τὸν ἐσωτερικὸ ἑαυτό του, ὥστε νὰ ἐπιτύχει τὴ διανοητικὴ καὶ ἐγκυκλοπαιδική του συγκρότηση καὶ τὴν ἠθικὴ ὁλοκλήρωση τῆς προσωπικότητός του ὡς ἀνθρώπου. 

Ἔτσι, ἦταν εὔκολο οἱ συνεχεῖς προκλήσεις τῆς καταναλωτικῆς κοινωνίας νὰ τὸν ὑποτάξουν στὴν κυριαρχία τοῦ ὑλιστικοῦ πολιτισμοῦ.

Ἡ ἐπιστήμη ποὺ σκοπὸν ἔχει τὴν παραγωγὴ γνώσεων, ἀναπτύσσεται ἀνάλογα μὲ τὴν ἐξέλιξη τῆς κοινωνίας καὶ ἐκφράζει τὸ ἠθικὸ καὶ τὸ πνευματικὸ της ἐπίπεδο.

Ποιὸ εἶναι ὅμως σήμερα τὸ ἠθικὸ καὶ τὸ πνευματικὸ ἐπίπεδο τῆς κοινωνίας μας;

Σ΄αὐτὸ τὸ κοινωνικὸ κλίμα ζεῖ, ἐργάζεται καὶ ἀναπτύσσεται ὁ ἐπιστήμων καὶ βέβαια ὁ γιατρός, μὲ ἀποτέλεσμα τὸ ἔργο του νὰ ἐντάσσεται στὶς ἀξίες τῆς ζωῆς, ὅπως τὶς ἐπιβάλλει ὁ ὑλιστικὸς εὐδαιμονισμός.

Οἱ νόμοι τῆς ἀγορᾶς ἔχουν ἀλώσει δυστυχῶς καὶ τὸν ἱερὸ ἀλλὰ καὶ πολὺ προσοδοφόρο χῶρο τῆς Ὑγείας καὶ φράσεις ἠθικὰ καὶ ἐπιστημονικὰ ἀπαράδεκτες χρησιμοποιοῦνται ὅπως «Βιομηχανία Ὑγείας», «Καταναλωτὲς Ὑγείας», «Προμηθευτὲς Ὑγείας» καὶ τὸ χειρότερο ὁ πάσχων συνάνθρωπος ἀποκαλεῖται «πελάτης», ἀκόμη καὶ ἀπὸ τοὺς γιατρούς.  Οἱ φαρμακευτικὲς καὶ οἱ βιοτεχνολογικὲς ἑταιρεῖες ἔχουν εἰσδύσει καὶ στὰ πανεπιστημιακὰ ἐρευνητικὰ ἰνστιτοῦτα, σὲ διεθνῆ κλίμακα καὶ κυρίως στὶς Η.Π.Α., χρηματοδοτώντας ἐρευνητικὰ προγράμματα γιὰ τὴν ἀπόκτηση «πατέντας».  Χωρὶς τοῦτο νὰ ἀποκλείεται a priori εἶναι ἀπολύτως ἀναγκαῖο νὰ ἐφαρμοσθοῦν νόμοι καὶ νὰ τηροῦνται οἱ κανόνες τῆς ἠθικῆς καὶ τῆς δεοντολογίας, ὥστε νὰ διαφυλαχθεῖ τὸ κῦρος καὶ νὰ διατηρηθοῦν σὲ ὑψηλὰ ἐπίπεδα οἱ πνευματικὲς ἀξίες τῆς Ἀκαδημαϊκῆς Ἰατρικῆς, οἱ ὁποῖες ἄλλως διατρέχουν κίνδυνο διασυρμοῦ ἀπὸ τὴν εἰσβολὴ τῆς ἐμπορευματοποιήσεως.  Ἡ δυσμενὴς ἐπίπτωση τῆς ἐπιβολῆς τῶν νόμων τῆς ἀγορᾶς στὸν εὐαίσθητο χῶρο τῆς ὑγείας, σὲ συνδυασμὸ μὲ τὸν ὑλιστικὸ εὐδαιμονισμὸ ποὺ κυριαρχεῖ στὴν ἐποχή μας, εἶχε δυσάρεστες ἐπιπτώσεις στὰ στεγανὰ ἀκόμη καὶ τοῦ λειτουργήματός μας.

Παράλληλα, ἡ πρόοδος τῆς τεχνολογίας μὲ τὴ δημιουργία νέων διαγνωστικῶν καὶ θεραπευτικῶν μέσων, ἀνέβασε ὡς γνωστὸν στὰ ὕψη τὸ ἐπίπεδο τῆς Ἰατρικῆς.  Τοῦτο ὅμως εἶχε ὡς συνέπεια τὴν παρεμβολὴ τῆς ἀπρόσωπης ψυχρῆς μηχανῆς, μεταξὺ ἀσθενοῦς καὶ γιατροῦ, ἡ ὁποία συνέβαλε στὴν χαλάρωση τῆς παραδοσιακῆς σχέσεως ποὺ τοὺς συνέδεε μὲ ἐκτίμηση καὶ ἀγάπη καὶ ἐπέτρεπε στὸν ιατρὸ νὰ γνωρίζει τὶς οἰκογενειακὲς συνθῆκες καὶ τὰ ψυχολογικὰ προβλήματα τῶν ασθενών του.

Αὐτὸ τὸν βοηθοῦσε στὴν προσπάθειά του γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τῆς νόσου, γιατί δὲν παραγνώριζε τὸν ψυχο-πνευματικὸ παράγοντα, ὁ ὁποῖος διαδραματίζει σημαντικὸ ρόλο στὴν πορεία καὶ τὴν ἐξέλιξη τῆς νόσου.

Ἀπὸ στατιστικές, ποὺ προέρχονται ἀπὸ παλιοὺς κλινικοὺς γιατρούς, πληροφορούμεθα ὅτι τὸ 30% περίπου τῶν ἀσθενῶν τους, ὅταν προσῆλθαν γιὰ πρώτη φορά παρουσίαζαν ἀμιγῶς ψυχολογικὰ προβλήματα.  Σὲ ποσοστὸ 20-25% τὰ προβλήματα ἦταν μικτὰ σωματικὰ καὶ ψυχικὰ καὶ στὰ ὑπόλοιπα 45-50% ἦταν ὀργανικά, ἀλλὰ καὶ σὲ αὐτὰ ἀκόμη δὲν μπορεῖ ν’ ἀγνοηθεῖ ἡ συμμετοχὴ τοῦ ψυχολογικοῦ παράγοντα.

Ἀντιλαμβάνεται λοιπὸν κανείς, πόσο μπορεῖ νὰ ταλαιπωρηθοῦν ἀδίκως οἱ ἀσθενεῖς, ὅταν ἀπὸ κακὴ ἐκτίμηση τὰ ψυχοσωματικά τους προβλήματα θεωρηθοῦν ὀργανικά.

Ἀπὸ κλινικὲς παρατηρήσεις καὶ κλινικὲς μελέτες ἔχει διαπιστωθεῖ ὅτι δυσμενεῖς ψυχολογικὲς καταστάσεις διαταράσσουν τὴν λειτουργία τοῦ ἀνοσοποιητικοῦ μας συστήματος καὶ μειώνουν τὶς δυνατότητές του νὰ καταπολεμήσει τὴ νόσο.

Δύο πειραματικὲς ἐργασίες καὶ μία κλινικὴ μελέτη τῶν συνεργατῶν μου καὶ ἐμοῦ, ποὺ δημοσιεύθηκαν πρὸ ἐτῶν στὴν ἀλλοδαπή, ἐπιβεβαιώνουν σαφῶς ὅτι οἱ ψυχολογικὲς διαταραχὲς εὐνοοῦν τὴν δημιουργία ἀθηρωματώσεως, ἡ ὁποία σὲ συνεργασία μὲ ἄλλους βλαπτικοὺς παράγοντες, εὐθύνεται σὲ μεγάλο βαθμὸ γιὰ τὴν πρόκληση κυρίως στεφανιαίων, ἀλλὰ καὶ ἐγκεφαλικῶν ἐπεισοδίων.

Σ’ αὐτὰ συνηγοροῦν πειραματικὲς ἐργασίες ποὺ ἔχουν δημοσιευθεῖ σὲ ἔγκυρα περιοδικά.

Πολλοὶ ἐρευνητὲς ἀλλὰ καὶ κλινικοὶ γιατροί, διερωτῶνται μήπως οἱ δυσμενεῖς αὐτὲς ψυχολογικὲς καταστάσεις διαδραματίζουν ρόλο ἀκόμη καὶ στὴν καρκινογένεση.  Ἔχουν δημοσιευθεῖ καὶ εὑρίσκονται σὲ ἐξέλιξη πολλὲς σχετικὲς πειραματικὲς ἐργασίες καὶ παρατηρήσεις.

Εἶναι λοιπὸν εὔκολο νὰ ἀντιληφθεῖ καὶ νὰ συνειδητοποιήσει κανεὶς τὴ συμμετοχὴ τοῦ ψυχολογικοῦ παράγοντος στὴν πρόκληση καὶ στὴν πορεία τῆς νόσου καὶ μπορεῖ νὰ κατανοήσει τὴν θεραπευτικὴ ἐπίδραση ποὺ μπορεῖ νὰ ἐπιτύχει ὁ γιατρὸς ποὺ κατέχει τὴν τέχνη (art) τῆς ἰατρικῆς καὶ κατορθώνει νὰ εἰσδύσει στὴν ψυχὴ τοῦ ἀσθενοῦς.

Γι’ αὐτὸ ὁ σωστὸς ιατρὸς δὲν πρέπει νὰ ἀντιμετωπίζει τὸν ἄρρωστο ὡς ἀντικείμενο πρὸς θεραπεία, ὅπως δυστυχῶς οἱ συνθῆκες τὸν ὑποχρεώνουν πολὺ συχνὰ κατὰ τὰ τελευταῖα ἔτη, ἀλλὰ ὡς μοναδικὸ καὶ ἀναντικατάστατο ὄν.   Πρέπει νὰ δεχθεῖ τὸν ἀσθενῆ ὁλοκληρωτικὰ καὶ νὰ βιώσει τὴν ἀρρώστια του, μέσα στὸ πλαίσιο τοῦ συνόλου τῆς ζωῆς του, τῆς οἰκογενείας του, τῆς ἐργασίας του, τῆς κουλτούρας του, τῶν προβλημάτων του.  Γιὰ νὰ μπορέσουν ὅμως νὰ ἐπιτευχθοῦν οἱ στόχοι αὐτοί, εἶναι ἀπαραίτητη ἡ ἀνάπτυξη προσωπικῆς σχέσεως μὲ τὸν ἀσθενῆ, ἡ ὁποία προϋποθέτει τὴν παρουσία τοῦ οἰκογενειακοῦ ιατροῦ.

Ἀτυχῶς, ὁ οἰκογενειακὸς ιατρὸς ἀπουσίαζει ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴ ἰατρική, ἐνῷ εἶναι τὸ θεμέλιο πάνω στὸ ὁποῖο θὰ στηριχθεῖ ἡ πρωτοβάθμια περίθαλψη, ἀλλὰ καὶ τὸ ὅλο ἰατρικὸ οἰκοδόμημα.

Μόνον 2% τῶν ιατρῶν στὴ χώρα μας ἔχουν τὴν εἰδικότητα τοῦ Γενικοῦ Οἰκογενειακοῦ Ιατροῦ, σὲ ἀντίθεση μὲ ἄλλες εὐρωπαϊκὲς χῶρες, ποὺ τὴν εἰδικότητα αὐτὴ ἔχει μέχρι καὶ τὸ 50% τῶν ιατρῶν.

Ἡ χαριστικὴ βολὴ στὴν θεάρεστη σχέση ἀσθενοῦς-ιατροῦ δόθηκε ὅταν οἱ κοινωνικὰ εὐαίσθητες πολιτεῖες ὀρθά, ἀνέλαβαν τὴν ἰατρικὴ περίθαλψη τῶν λαῶν.  Ἡ περίθαλψη ὅμως αὐτὴ δυστυχῶς, παρέχεται μαζικὰ στὰ ἰατρεῖα τῶν Νοσοκομείων καὶ τῶν ἀσφαλιστικῶν ὀργανισμῶν ὑγείας, ὅπου οἱ γιατροὶ συνεχῶς ἀλλάζουν καὶ ἡ δημιουργία ἀνθρώπινης σχέσεως μὲ τοὺς ἀσθενεῖς εἶναι δυσχερής. 

Ἡ ὅλη αὐτὴ δυσάρεστη κατάσταση, ὅπως ἔχει διαμορφωθεῖ κατὰ τὶς τελευταῖες δεκαετίες μὲ τὴν παρεμβολὴ τῆς ἀπρόσωπης μηχανῆς καὶ τοῦ τρόπου παροχῆς ἰατρικῆς περιθάλψεως ἦταν φυσικὸ νὰ ἀπομακρύνει τὸν ιατρό-ἄνθρωπο ἀπὸ τὸν ἀσθενῆ-ἄνθρωπο καὶ νὰ διαταράξει τὴν μεταξὺ τους ὡραία σχέση ποὺ διατηρήθηκε ἐπὶ αἰῶνες.

Δὲν εἶναι λοιπὸν δύσκολο νὰ ἀντιληφθεῖ κανεὶς γιατί τόσο συχνὰ τὸ ἰατρικὸ λειτούργημα κατακρίνεται καὶ ὁ ιατρὸς ἀποδοκιμάζεται ἢ ἀκόμη διώκεται νομικῶς, ἀφοῦ τὸ σύστημα τοῦ ἐπιβάλλει νὰ ἀντιμετωπίσει τὸν ασθενή ἀπρόσωπα, ὡς ἀριθμό.

Ἡ ἔλλειψη αὐτὴ τῆς προσωπικῆς σχέσεως ὁδηγεῖ πολὺ συχνὰ στὸ διασυρμὸ τοῦ ιατροῦ, σὲ μία ἐποχὴ ποὺ ἡ Ἰατρικὴ εὑρίσκεται σὲ ὑψηλὸ ἐπίπεδο, ποὺ οὔτε ἡ φαντασία στὶς ἀρχὲς τοῦ 20οῦ αἰῶνα θὰ μποροῦσε νὰ συλλάβει, σὲ μία ἐποχὴ ποὺ οἱ διαγνωστικὲς καὶ οἱ θεραπευτικὲς δυνατότητες ἔχουν ἐξουδετερώσει πολλὲς νόσους καὶ ἡ Χειρουργικὴ εἰσδύει στὸν ἐγκέφαλο καὶ στὴν καρδιὰ καὶ μεταμοσχεύει τὰ περισσότερα ὄργανα.

Τὸ δυσάρεστο ὅμως αὐτὸ φαινόμενο δὲν εἶναι δυσεξήγητο.  Γιατί, ἐνῷ ὁ σύγχρονος ιατρὸς εἶναι γνώστης ὅσον ποτὲ ἄλλοτε τῆς Ἰατρικῆς ἐπιστήμης, ἔχει ἀγνοήσει τὴν τέχνη (art) τῆς ἰατρικῆς, ἡ ὁποία στοχεύει στὴν ψυχικὴ κυρίως πλευρὰ τοῦ ἀσθενοῦς καὶ τοῦτο γιατί οἱ συνθῆκες ἀσκήσεως τοῦ λειτουργήματος δὲν τοῦ ἐπιτρέπουν νὰ ἔχει σχέση καὶ ψυχικὴ ἐπαφὴ μαζί του.

Εἶναι λοιπὸν αὐταπόδεικτον ὅτι ἡ ἐπάνοδος τῆς παραδοσιακῆς σχέσεως ἀσθενοῦς-ιατροῦ θὰ συμβάλει στὴν ἀνθρώπινη παροχὴ ἰατρικῆς περιθάλψεως πρὸς ὄφελος τῆς Κοινωνίας, ἡ ὁποία εἶναι καὶ ὁ τελικὸς ἀποδέκτης τῶν ὑπηρεσιῶν Ὑγείας, ἀλλὰ καὶ ὁ γιατρὸς θὰ ἐπανακτήσει τὸ τρωθὲν κῦρος του.

Ἀγαπητοὶ Συνάδελφοι,

Σὲ μία κοινωνία ποὺ οἱ ἀνθρώπινες ἀξίες ἔχουν συρρικνωθεῖ καὶ ἡ μόνη ποὺ βασιλεύει εἶναι τὸ χρῆμα, εἶναι δύσκολο μία τάξη ἀνθρώπων, ὅπως οἱ ιατροί, νὰ ἀντιταχθεῖ στὸ πνεῦμα τῆς ἐποχῆς.

Δὲν μᾶς ἐκπλήσσει λοιπὸν ὅτι λίγοι συνάδελφοι ὑπέκυψαν στὸν εὐδαιμονισμὸ καὶ παρέβησαν τὴν δεοντολογία τοῦ λειτουργήματος.  Ἡ μειονότης αὐτὴ δὲν θὰ πρέπει νὰ δυσφημεῖ ὁλόκληρη τὴν ιατρικὴ οἰκογένεια, ἀλλὰ νὰ ἀπορρίπτεται ὡς ξένο σῶμα.

Ἀποτελεῖ  ἀναφαίρετο καὶ ἀπαραβίαστο δικαίωμα τῶν ἀσθενῶν,  ἡ ἀνθρώπινη, ἀφιλοκερδὴς καὶ πλήρης περίθαλψη γιὰ τὴν ἀποκατάσταση τῆς ὑγείας τους.

 Θὰ πρέπει ὅμως νὰ μὴν γίνεται εἰς βάρος τῶν ιατρῶν, οἱ ὁποῖοι μετὰ μακροχρόνιες σπουδές, σωματικὴ κόπωση καὶ ψυχικὸ ἄγχος, ἀγωνίζονται μὲ αἴσθημα εὐθύνης γιὰ τὴ βοήθεια τοῦ πάσχοντος συνανθρώπου.  Δὲν παύουν νὰ εἶναι καὶ αὐτοὶ ἄνθρωποι, μὲ οἰκογενειακὲς ὑποχρεώσεις καὶ βιοποριστικὰ προβλήματα, γι’ αὐτὸ ἡ Πολιτεία θὰ πρέπει νὰ τοὺς κατοχυρώνει θεσμικὰ καὶ νομικά.

Ἀγαπητοὶ νέοι συνάδελφοι,

Τελειώνοντας τὴν ὁμιλία μου, ἄς μοῦ ἐπιτραπεῖ νὰ τολμήσω νὰ σᾶς ἐκφράσω τὴν προσωπική μου πίστη, ποὺ ἴσως φαίνεται ἐξωπραγματικὴ γιὰ τὴν ἐποχή μας.

Τὸ λειτούργημά μας, πρέπει νὰ πιστέψετε, ὅτι δὲν περιλαμβάνεται μεταξὺ ἐκείνων ποὺ ἡ ἀνταμοιβὴ τους εἶναι μόνον ὑλική.

Εἶναι κάτι μοναδικὸ καὶ ἰδιαίτερο.  Κάτι ποὺ προσεγγίζει τὰ ὅρια τῆς ἱεραποστολῆς.

Ἡ ἀνακούφιση ἀπὸ τὸν πόνο, ἡ θεραπεία τῆς νόσου, ἡ ἀντιμετώπιση τραυμάτων καὶ ὀξέων παθήσεων, ἡ ἀνάταξη μίας καρδιακῆς ἀνακοπῆς καὶ ἡ ἀπώθηση τοῦ θανάτου δὲν μπορεῖ νὰ ἐκτιμηθοῦν μὲ τὰ συνήθη ὑλικὰ κριτήρια.

Εἶναι πραγματικὴ μυσταγωγία, ποὺ χαρίζει στὸν εὐαίσθητο ιατρό, ἱκανοποίηση, εὐτυχία καὶ ψυχικὴ ἀνάταση, ποὺ καμιὰ ὑλικὴ ἀνταμοιβὴ δὲν θὰ μποροῦσε νὰ τοῦ προσφέρει.

Φεβρουάριος 2006