Ένα από τα κυριότερα χαρακτηριστικά του μανιάτικου χώρου αποτελεί η διασπορά και το μέγεθος των οικισμών. Τόση μεγάλη διασπορά δεν υπάρχει σε καμιά άλλη περιοχή του ελλαδικού χώρου. Και το μέγεθός τους είναι και αυτό τόσο μικρό, που δεν εμφανίζεται σε άλλες περιοχές αντίστοιχο. Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι αποτελέσματα μακροχρόνιας σχέσης του ανθρώπινου με το φυσικό και τον κοινωνικό παράγοντα. Αυτή η ισορροπία διαμορφώθηκε με μηνύματα, που θα επιχειρήσομε να αποκωδικοποιήσομε.
Στο μικρό οικισμό η σχέση των ανθρώπων είναι άμεση, οι δραστηριότητες εμφανείς, η ιεράρχιση σαφής, το δίκαιο αυτονόητο και οι κοινές δράσεις προκύπτουν ως αναγκαιότητες. Αναφέρονται σε περιοχές που δεν επαρκούν οι ατομικές δράσεις, λόγω του μεγέθους τους ή της ειδικής μορφής τους. Αυτή είναι η αφετηρία για τη διαμόρφωση του αυτοδιοίκητου των μανιάτικων κοινωνιών.
Μια ιστορική επισκόπηση οδηγεί αβίαστα σε ασφαλή συμπεράσματα για τη μακροχρόνια διατήρηση των στοιχείων του αυτοδιοίκητου, κάτω από εντελώς διαφορετικές συνθήκες. Το κοινό των Ελευθερολακώνων που ήταν η μορφή διοίκησης μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση της Ελλάδας, ήταν μια χαλαρή ομοσπονδία 15-20 οικισμών από τα περίχωρα της Καλαμάτας, μέχρι το ακρωτήριο Μαλέα. Ο κάθε οικισμός είχε τις διοικητικές τους δομές και την αυτοδιοίκησή του, αλλά προς τον έξω κόσμο υπήρχε η έκφραση του κοινού. Τα ίδια χαρακτηριστικά αυτοδιοίκησης εμφανίστηκαν και κατά τη Βυζαντινή περίοδο, που αποτελεί συνέχεια της προηγούμενης. Εμπλουτισμένα, βέβαια, με νέα στοιχεία, λόγω εντάξεως στο μανιάτικο χώρο νέων κατοίκων, που κουβαλούσαν νέα ήθη και έθιμα. Η τουρκοκρατία και η βιντεοκρατία που ακολούθησαν διαμόρφωσαν νέες συνθήκες, λόγω της ανάγκης για διαρκή πολεμική ετοιμότητα. Η ανάγκη αυτή επέβαλλε στενότερες σχέσεις ανάμεσα στους μαχητές. Έτσι διαμορφώθηκε ένα δεύτερο επίπεδο έκφρασης, η καπετανία, με επικεφαλής το φυσικό ηγέτη κάθε μιας από τις εφτά περιοχές που συναποτελούσαν την Μέσα, την Έξω και την Κάτω Μάνη. Αλλά και κατά την περίοδο που μεσολάβησε από τη σύσταση του νέου ελληνικού κράτους οι μανιάτικες κοινωνίες για πολλά χρόνια κατάφεραν να διατηρήσουν τα αυτοδιοικητικά τους χαρακτηριστικά, επιβάλλοντας ιδιαίτερη μεταχείριση και εξαιρέσεις στις νομοθετικές ρυθμίσεις που ίσχυαν για τις άλλες περιοχές.
Τη σύγχρονη περίοδο έχουν αλλάξει πλήρως τα δεδομένα. Η Μάνη από κλειστός χώρος που ήταν ανέκαθεν (“ωσεί νήσος”), είναι υποχρεωμένη να ενταχθεί στη λογική του ανταγωνισμού. Τα σύνορα, ο προστατευτισμός, η εσωτερική ασφάλεια είναι έννοιες αδόκιμες για την εποχή που ζούμε. Σημαίνουν απολίθωση και περιθωριοποίηση. Όμως η δυναμική που κουβαλάει ο μανιάτικος χώρος είναι υπερεπαρκής για να ισορροπήσει και να αναπτυχθεί με τρόπο ωφέλιμο για τους κατοίκους του. Αρκεί να βρεθούν αρμονικές σχέσεις ανάμεσα στην παράδοση και στην ανάπτυξη, μια νέα μορφή του αυτοδιοίκητου.
Με το νέο τοπίο που έχει προκύψει με τις συνενώσεις των κοινοτήτων η αρμονική σχέση περνάει μέσα από την ισορροπία μεταξύ Δήμου και τοπικών συμβουλίων. Οι τοπικές κοινωνίες θα πρέπει να αυτοδιοικούνται. Να έχουν τη δυνατότητα να διεκπεραιώνουν εσωτερικά όλες τις υποθέσεις που διεκπεραίωναν μέχρι τώρα. Ο Δήμος να παρεμβαίνει σε θέματα που από το μέγεθος και τη φύση τους, δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπίσουν τα χωριά και οι εκπρόσωποί τους. Και μέσω του ενιαίου προϋπολογισμού και των κοινων θεσμικών οργάνων να εναρμονίζει τις δράσεις, για να βγαίνουν με κοινή θέση προς τα έξω.
Το αυτοδιοίκητο των μανιάτικων κοινωνιών είναι ένας θεσμός που λειτουργεί αποδοτικά και ισορροπημένα πάνω από δύο χιλιετίες. Έχει γίει ήδη πρώτη φύση σε όλους μας, μέσω των κοινών χαρακτηριστικών που διατήρησε, αλλάζοντας δευτερεύοντα και αφομοιώνοντας νέα, όλα αυτά τα χρόνια. Για τους λόγους αυτούς αισιοδοξούμε ότι και στις νέες συνθήκες των ριζικών μεταβολών στο εξωτερικό περιβάλλον, θα βρει την αρμονική του έκφραση συνδέοντας τα παραδοσιακά με τα αναπτυξιακά στοιχεία του περιβάλλοντος.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΕΥΧΟΥΣ