Οι νεώτερες απόψεις της φυσικής οδηγούν στη διατύπωση της θεωρίας “ότι υπήρξε μία εποχή, πριν από δέκα με είκοσι δισεκατομμύρια χρόνια, που όλα τα αντικείμενα βρίσκονταν στην ίδια ακριβώς περιοχή και η πυκνότητα του σύμπαντος ήταν άπειρη”.
Η διαπίστωση αυτή μας οδηγεί στο χαρακτήρα του ενιαίου, που κάποτε, κατά τη Μεγάλη Έκρηξη διασπάστηκε.
Aπό τη στιγμή της διάσπασης, αρχή μετρήσεως του χρόνου, χάνεται το ενιαίο, αρχίζει η κοσμολογική ιστορία, και τα διασπασμένα τμήματα αποκτούν ιδιαίτερες, διαφοροποιημένες από το ενιαίο, στάσεις και ιδιότητες.
Η άποψή μου όμως, είναι ότι το “ενιαίο ” που προϋπήρχε, ενυπάρχει στην ατομικότητα των τμημάτων του, τουλάχιστο σε λανθάνουσα κατάσταση, και τείνει να αποκαταστήσει την ενότητά του .
Το προϋπάρχον «ενιαίο», είναι συνδετικό, στοιχείο δημιουργίας των ανθρώπινων κοινωνιών και το συνδετικό στοιχείο, ανάμεσα στις ανθρώπινες κοινωνίες (ενανθρωπισμένη φύση) , και στα άλλα στοιχεία της φύσης. Έτσι η ενότητα αποκαθίσταται στο βαθμό που μπορούν να κυκλοφορούν ελεύθερα τα ρεύματα ανάμεσα στο σύστημα : άτομο-κοινωνία –φύση, ένα σύστημα που τα στοιχεία του έχουν μεταξύ τους σχέση υπαλληλίας (τα άτομα υποσύνολα των κοινωνιών και οι κοινωνίες υποσύνολα της φύσης), που επιβάλλει ιεράρχηση και συμπεριφορές, ώστε :
α) Το ατομικό επιβάλλεται να εμπεριέχει το “κοινωνικό” , και κατά μείζονα λόγο το “φυσικό”, και ταυτόχρονα να υλοποιεί τα επιτάγματα που επιβάλλουν.
β)το “κοινωνικό” επιβάλλεται να εμπεριέχει το “φυσικό” και τα επιτάγματά του.
Παρακολουθώντας την εξέλιξη του ανθρώπινου γένους, κυρίαρχου στον πλανήτη μας , διαπιστώνουμε, στις διάφορες φάσεις από την ιστορική περίοδο μέχρι τις μέρες μας , μεταβολές των ποιο πάνω σχέσεων με τη χρονική εξέλιξη, με μια τάση ολοένα και μεγαλύτερης επιδείνωσης.
Έτσι από τις αρχές της αρμονίας και του μέτρου, χαρακτηριστικά στοιχεία στην αρχαία ελληνική σκέψη οδηγηθήκαμε στην υπερπαραγωγή αγαθών και στις μεγάλες επιβαρύνσεις στο περιβάλλον , μετά τη βιομηχανική επανάσταση.
Αλλά ας παρακολουθήσουμε μερικούς χαρακτηριστικούς σταθμούς αυτής της διαδρομής : .□
από την εποχή των Προσωκρατικών φιλοσόφων (Αναξίμανδρος, Ηράκλειτος, Δημόκριτος) η ιδέα της αρμονίας και του μέτρου, εφαρμοζόταν και σαν φυσική και σαν ηθική (κοινωνική) αρχή και λογαριαζόταν σαν ιδιότητα της φύσης και σαν λογική ιδιότητα του ανθρώπου.
Η πρώτη ανάπτυξη της αρχής αυτής έγινε από τη φυσιοκρατική φιλοσοφία, και αργότερα έφτασε ο αντίκτυπός της στην ηθική και στην πολιτική σημασία.
Σήμαινε ότι οι λεπτομέρειες ή τα ιδιαίτερα αντικείμενα που αποτελούσαν το φυσικό κόσμο μπορούσαν να εξηγηθούν με την υπόθεση ότι ήταν ποικιλίες ή παραλλαγές μιας αρχικής ύλης που έμεινε ουσιαστικά αμετάβλητη.
Μετά τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, η ανθρωπότητα αποστασιοποιείται από τις αρχές της κοινωνικότητας που θεμελιώνονταν στην πόλη-κράτος, καθώς και από τις φυσιοκρατικές θεωρίες και εισέρχεται στην εποχή του ανθρώπου-ατόμου, που χρειάζεται ηθικούς κανόνες για τη συνύπαρξή του με τα άλλα άτομα, κανόνες όμως δομημένους σε ατομική βάση.
Οι κανόνες αυτοί κωδικοποιούνταν στα χαρακτηριστικά των θρησκειών που εμφανίζονταν , μια τάση που έφτασε στο αποκορύφωμά της με τη Χριστιανική θρησκεία.
Ένας χαρακτηριστικός χριστιανός στοχαστής (5ος αι. μ.Χ.) ο ιερός Αυγουστίνος, με συστηματική προσέγγιση των θεωριών της αρχαίας ελληνικής σκέψης , διακρίνει στην ανθρώπινη φύση δύο συνυπάρχουσες ιδιότητες πνεύμα και σώμα, με διακεκριμένες λειτουργίες και κανόνες η κάθε μία ˙ κανόνες που δημιουργούν το πλαίσιο της ηθικής και της πολιτικής, στον κόσμο που είχε επικρατήσει η χριστιανική θρησκεία.
Μετά από οκτώ αιώνες, ο Θωμάς ο Ακινάτης με Αριστοτελικές επιδράσεις, συγκεκριμενοποιεί αυτές τις αρχές που ξεκινώντας από το δυϊσμό (πνεύμα-σώμα) , προσδιορίζουν μια οικουμενική σύνθεση για την αρμονία και τη συμφιλίωση της ανθρώπινης κοινωνίας.
Μετά τη βιομηχανική επανάσταση , η παραγωγή αγαθών αναπτύσσεται κατακόρυφα και οι κοινωνικές σχέσεις διαφοροποιούνται άρδην με τη δημιουργία νέων κοινωνικών διαστρωματώσεων.
Ο Μαρξ με σαφείς επηρεασμούς από το Χέγκελ επανατοποθετεί τη σχέση : άτομο – κοινωνία – φύση, ιδιαίτερα στα νεανικά του έργα.
θεωρεί τον άνθρωπο “παγκόσμιο όν ” που ζει από τη φύση – πράγμα που σημαίνει ότι η φύση είναι το σώμα του και ότι πρέπει να συντηρεί τις σχέσεις μαζί της για να μην πεθάνει˙ αυτή η σύνδεση δε σημαίνει τίποτε άλλο παρά το ότι η φύση συνδέεται με τον εαυτό της.
Η σχέση ατόμου-φύσης , αναπτύσσεται δια της εργασίας που απαιτεί τη συμμετοχή και των άλλων ατόμων , δηλ. τον κοινωνικό συσχετισμό.
Η όλη σχέση οδηγεί στην αντικειμενικοποίηση του ανθρώπου.
Η φύση του ανθρώπου που περιγράφεται με ιδεατό τρόπο πιο πάνω, τελικά εκτρέπεται , “αλλοτριώνεται” από την αρχική της μορφή, με αποτέλεσμα τις εμπλοκές που προκαλούνται στην κοινωνία.
Η βιομηχανική επανάσταση είναι βέβαιο ότι οδήγησε σε επιτυχία τους στόχους σχετικά με την ποσότητα παραγωγής αγαθών που είχε θέσει η κοινωνία˙ από την άλλη πλευρά όμως αποσύνδεσε περισσότερο τις σχέσεις στο σύστημα: άτομο –κοινωνία –φύση.
Οι σύγχρονοι στοχαστές, ανάμεσά τους ιδιαίτερη θέση έχει ο Κορνήλιος Καστοριάδης , ασκώντας κριτική στην διεύρυνση της απόστασης μεταξύ ποσότητας – ποιότητας, που χαρακτηρίζει την εποχή μας, εντοπίζουν το πρόβλημα στους έντονους διαχωρισμούς που δημιούργησε στις κοινωνίες η αναγκαιότητα για καταμερισμό των έργων (διαχωρισμός μεταξύ θεωρίας και πράξης, πνευματικής –χειρονακτικής εργασίας, διοικούντων-διοικούμενων, λόγων-έργων κλπ).
Η αντιμετώπιση των διαχωρισμών αυτών προβάλλει σαν αναγκαιότητα στη μεταβιομηχανική περίοδο που ανατέλλει.
Συνεκτιμώντας τα στοιχεία αυτής της ιστορικής διαδρομής προκύπτουν κάποια πρώτα συμπεράσματα για την κατεύθυνση αποκατάστασης του “ενιαίου” της φύσης, μέσα από τη σφιχτή αλληλοσύνδεση των στοιχείων του συστήματος : άτομο –κοινωνία –φύση :
- Τα άτομα σε μικρές ηλικίες δεν έχουν δεχθεί μεγάλες δόσεις “αλλοτρίωσης” και είναι περισσότερο δεκτικά μηνυμάτων που έχουν σχέση με την πρώτη τους φύση.
- Τα μηνύματα αυτά διοχετεύονται από τους φορείς κοινωνικοποίησης (οικογένεια, τοπική κοινωνία, σχολείο) με έμφαση στο τελευταίο , που έχει δυνατότητα διάρθρωσης συνεκτικού προγράμματος.
- Απαραίτητη προϋπόθεση για την προσέγγιση του θέματος , είναι η βαθιά πίστη των ατόμων που εμπλέκονται σ ’αυτές τις διαδικασίες (διάρθρωση, υλοποίηση προγραμμάτων), για το “ενιαίο” της φύσης Γιατί έτσι μόνο θα μπορούν να διοχετεύονται οι πιο πάνω αρχές στις ανθρώπινες δράσεις.
Επειδή δεν έχουν δοθεί μονοσήμαντες απαντήσεις στο Πλατωνικό δίλημμα για τη σχέση “αρετής-γνώσης” ή στο Μαρξιστικό για τη σχέση “ζωής-συνείδησης”, η πορεία των προγραμμάτων αυτών θα είναι συνδυασμένη με την πορεία των απαντήσεων που δίνει η κοινωνία στις πιο πάνω σχέσεις, κάθε χρονική περίοδο.
Βιβλιογραφία :
- G.H.SABINE : Ιστορία των Πολιτικών Θεωριών, Εκδόσεις ΑΤΛΑΝΤΙΣ
- S.W.HAWKING : Το χρονικό του χρόνου, Εκδόσεις ΚΑΤΟΠΤΡΟ
- K. MARX : Economic and philosophical manuscripts, Εκδόσεις COLETTI
- Κ.ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗ : Η φαντασιακή θεσμική της κοινωνίας, Εκδόσεις ΡΑΠΠΑ