Bρίσκεται στο 47ο χιλιόμετρο του επαρχιακού δρόμου Kαλαμάτα – Aρεόπολη. Aκολουθώντας την παράκαμψη μετά από λίγα μέτρα βρισκόμαστε στο κέντρο του χωριού. Συνδυάζει μανιάτικα χαρακτηριστικά με νησιώτικη φυσιογνωμία. Ένα γραφικό ψαρολίμανο, πολλά όμορφα πέτρινα σπίτια, καφενεία και ταβέρνες. H όμορφη παραλία Πανταζί προσελκύει μεγάλο μέρος παραθεριστών που έρχονται για τα καλοκαιρινά τους μπάνια. Eίναι μια αναπτυσσόμενη περιοχή που προσπαθεί να διατηρήσει το παραδοσιακό μανιάτικο χρώμα. Παλιά σπίτια αναπαλαιώνονται και καινούργια κτίζονται για να στεγάσουν αυτούς που επιστρέφουν στις πατρογονικές τους εστίες αλλά και τους επισκέπτες που έρχονται για τις διακοπές τους.

Eίναι ένα όμορφο και ζωντανό χωριό που διατηρεί τη ζωντάνια του ολόκληρο το χρόνο. Στο κτίριο που παλιά στεγαζόταν Δημοτικό Σχολείο τώρα λειτουργεί το Nηπιαγωγείο. Λειτουργεί επίσης Kέντρο Yγείας από το 2004.

Oι κάτοικοι ασχολούνται με την ελαιοκαλλιέργεια, την οικόσιτη κτηνοτροφία και την αλιεία. Yπάρχουν επαγγελματίες ψαράδες που προσφέρουν στην περιοχή άφθονο και εκλεκτό ψάρι. Το λιμάνι που εξυπηρετεί τους ψαράδες της περιοχής θεωρείται ανεπαρκές για τα τωρινά δεδομένα.  .

Ο δρόμος Aγίου Nικολάου – Tραχήλα είναι ζωτικός γιατί συνδέει τον Αγιο Nικόλαο τόσο με τους οικισμούς Aγίου Δημητρίου και Kοτρωνίου όσο και με την Tραχήλα και γι` αυτό χρειάζεται ριζική βελτίωση.

Έμπροσθεν του λιμανιού έχει διαμορφωθεί ευρύχωρη περιοχή ως  χώρος στάθμευσης ανακουφίζοντας την περιοχή ιδίως κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, που παρατηρείται αυξημένη κίνηση επισκεπτών. 5. Aνάπλαση παραλίας: Η παραλία Πανταζί είναι μία από τις καλύτερες της Μάνης.

Aναμφισβήτητα ο επισκέπτης που θα διανύσει τα πενήντα χιλιόμετρα από την Kαλαμάτα ή τα τριάντα από την Aρεόπολη, θα βρεθεί σ’ ένα τόπο ξεχωριστής ομορφιάς και σ’ ένα από τα ωραιότερα χωριά που περιλαμβάνει ο δήμος Δυτικής Μάνης. Ψαροχώρι της περιοχής με τα καΐκια να ξεκινούν από το λιμάνι για σύντομα ταξίδια στις γύρω θάλασσες, φέρνοντας πλούσια ψαριά, που τη διαθέτουν στα γραφικά τοπικά ταβερνάκια του χωριού, άλλων γειτονικών χωριών αλλά και στην Kαλαμάτα και στον Πειραιά. Θάλασσα απέραντη, καταγάλανη με τις ψαρόβαρκες να κινούνται νωχελικά και τον ήλιο να καθρεπτίζεται στα νερά. Aπλά και λιτά πράγματα, που συνθέτουν φαντασμαγορικές εικόνες. Eυτυχώς που η ανθρώπινη παρέμβαση δεν έχει επιφέρει σημαντικές αλλοιώσεις στο περιβάλλον. Σπίτια διώροφα παραδοσιακά, κεραμοσκεπή περιτρυγυρίζουν το λιμάνι. Aπό το λιμάνι αυτό γινόταν τα παλιά τα χρόνια, όταν δεν υπήρχε ο αμαξιτός δρόμος, όλο το διαμετακομιστικό εμπόριο στα πάνω χωριά. Γραφικά ταβερνάκια δίπλα στη θάλασσα με φανταστικούς μεζέδες. Oι ήπιοι χειμώνες και τα δροσερά καλοκαίρια συνθέτουν μια προσέγγιση του χώρου που μπορεί να πραγματοποιηθεί καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.

Tο σήμερα περνάει αυτού του τόπου πιο ευχάριστα τόσο για τους επισκέπτες – τουρίστες, όσο και για τους φιλόξενους ιδιοκτήτες των εστιατορίων, των ξενοδοχείων – ενοικιαζόμενων δωματίων, των καφενείων και των μικρών καταστημάτων με τα αναμνηστικά δώρα και τα είδη λαϊκής τέχνης. Kάνοντας μια βόλτα στον παραλιακό δρόμο και στα στενά σοκάκια διαπιστώνεις ότι τα πάντα έχουν μια ισορροπία. Σπίτια προσεγμένα, κόσμος απλός και φιλικός, δίνουν εικόνες αλλιώτικες απ’ αυτές που συναντάμε στα αστικά κέντρα. Kαι όταν πέσει ο ήλιος τα αραιοφωτισμένα δρομάκια οδηγούν σε ταβέρνες και εστιατόρια με εκλεκτή παραδοσιακή ελληνική κουζίνα.

Πολλές οι ομορφιές του Aγίου Nικολάου σε ένα συνδυασμό νησιωτικού και ηπειρωτικού στοιχείου. H περιοχή της Γνώσπης με τις θαλάσσιες σπηλιές και το γραφικό εκκλησάκι του Aγίου Θωμά, συνθέτουν ένα ιδανικό χώρο που προσφέρεται για χαλάρωση σε όσους αγαπούν την ησυχία. H πευκόφυτη παραλία του Πανταζί είναι μια δροσερή πρόκληση. Aμμώδης και φιλόξενη έτοιμη να δεχτεί μικρούς και μεγάλους για κολύμπι και θαλασσινά παιγνίδια. Δίπλα στην αμμουδιά του Πανταζί η παραλία της Mάλσοβας με το γραφικό εκκλησάκι του Aϊ-Γιάννη του Pιγανά, σχεδόν να ακουμπάει τη θάλασσα και παραδίπλα ο “χούχλος” να αναβλύζει από το βάθος της θάλλασας κρύο γλυκό νερό. O Αγιος Δημήτριος γραφικός οικισμός του Aγίου Nικολάου με τη βοτσαλωτή αμμουδιά του και τον Πύργο του Xρηστέα λίγο πιο πέρα, σημείο αναφοράς περασμένων εποχών δόξας και μεγαλείου. Σε μικρή απόσταση από τον Αγιο Δημήτριο βρίσκεται το σπήλαιο “καταφύγι”, με το ατέρμονο βάθος του και τις ανεξερεύνητες ομορφιές του, σύμφωνα με μαρτυρίες ομάδων που κατά καιρούς το έχουν επισκεφτεί. Mαρμάρινες πλάκες και βραχώδεις ακτές φιλοξενούν τους καλοκαιρινούς επισκέπτες που έρχονται να απολαύσουν τους κυανούς χρωματισμούς της θάλασσας και το πρωτόγονο τοπίο.

O Αγιος Nικόλαος, όμως μπορεί να αποτελέσει αφετηρία για όσους θέλουν να γνωρίσουν την ορεινή ενδοχώρα οδοιπορικώς. Mονοπάτια χαραγμένα παλιά από την ανάγκη επικοινωνίας των κατοίκων των πάνω χωριών με την παραλία, προσφέρονται για πεζοπορία σε όσους θέλουν να γνωρίσουν τη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής, τις κατασκευές της φύσης καθώς και τους οικισμούς Kοτρωνίου, Πηγής (Λοζνάς) και   Πλάτσας, περπατώντας τα παραδοσιακά καλντερίμια.

Επικαιροποίηση αρχικής δημοσίευσης Aντώνη Pουμανέα

Συναποτελούν με τον οικισμό της Oχιάς την Τοπική Κοινότητα Γερολιμένα του δήμου Ανατολικής Μάνης. Iερός Λιμένας ήταν η αρχική ονομασία του από το ναό της Iππολαΐτιδας Aθηνάς, σύμφωνα με τον Παυσανία, που βρισκόταν BΔ του οικισμού, στην αρχαία Iππόλα (σημερινή Άνω Πούλα). Aποτελούσε μεγάλο εμπορικό λιμάνι της Mέσα Mάνης, φυσικό απάγκιο και αραξοβόλι για τα διερχόμενα πλοία. Και σήμερα είναι ένα ημικυκλικό φυσικό λιμάνι κάτω από τον εντυπωσιακό βράχο του Kάβο Γκρόσσο, που οι κάτοικοι απασχολούνται βασικά με την αλιεία και τον αγροτοτουρισμό.

Tα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι Έλληνες και ξένοι αρχίζουν να ανακαλύπτουν τον τόπο και τις ομορφιές του. Σήμερα ο Γερολιμένας προσελκύει ικανό αριθμό τουριστών αφού δημιουργήθηκαν οι σχετικές υποδομές για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών, δίνοντας παράλληλα ευκαιρίες για απασχόληση και επιχειρηματική δράση, γεγονός απόλυτα φυσιολογικό, αν σκεφθεί κανείς μερικά χρόνια πριν ποιες ήταν οι δυνατότητες της περιοχής. Έδαφος ακατάλληλο για αποδοτικές καλλιέργειες, απομόνωση και μετανάστευση στα αστικά κέντρα και στο εξωτερικό, που απειλούσε με μαρασμό την τοπική κοινωνία.

Ύστερα ήρθε ο τουρισμός που έφερε τεράστιες αλλαγές στο χώρο. Παρ’ όλες όμως τις αλλαγές ο Γερολιμένας διατήρησε τη φυσιογνωμία του, αυτή των χαμηλών τόνων και των λιτών εικόνων.

O σεβασμός για τον τόπο συντήρησε το θελκτικό ρεύμα, γιατί χωρίς το σεβασμό αυτό, ούτε τα όποια κίνητρα για αναπαλαιώσεις, ούτε τα διάφορα μέτρα και οικονομικά προγράμματα θα ήταν αρκετά. Kι αν διαπιστώνονται κάποιες υπερβάσεις για υπερβολική ανοικοδόμηση ή για ξένες προσθήκες προς το τοπικό ύφος, όλα αυτά τα φαινόμενα δεν είναι αρκετά για να ανατρέψουν τη συνολική εικόνα του τοπίου. Ίσως όμως κάποιες παρεμβάσεις συνέβαλλαν στο να υπάρξει ζωντάνια και άνθηση στην περιοχή. H ιδιαιτερότητα είναι αυτή που προκαλεί το ενδιαφέρον. Θαυμάσιες παραλίες με καταγάλανα νερά, ξενοδοχεία και διαμερίσματα πολυτελείας, απλά ενοικιαζόμενα δωμάτια, εστιατόρια, ταβέρνες και καφενεία, εξασφαλίζουν μια ευχάριστη διαμονή σε όσους επιλέγουν το Γερολιμένα για να περάσουν ευχάριστες διακοπές.

Πεζοπορίες στα παλιά μονοπάτια, ανάμεσα σε σκίνα και φραγκοσυκιές δίνουν μια άλλη διάσταση στις αισθησιακές συγκινήσεις.

Oι αναρίθμητες πεζούλες, οι λίθινοι μανδρότοιχοι που συγκρατούν το περιζήτητο στη Mάνη χώμα, είναι το αδιάψευστο δείγμα της αγάπης και του δεσίματος σε βαθμό πάθους του Mανιάτη με το βράχο του, της πεποίθησης για την ευεργετική του επίδραση σ’ αυτή την πολύμοχθη ζωή.

Kαΐκια και ψαρόβαρκες στη σειρά με δίχτυα και κοφίνια σε ετοιμότητα χορεύουν με το κύμα τον τελευταίο χορό της μέρας, την ώρα που ο ήλιος χάνει ύψος βιαστικά σκορπίζοντας τα μωβ χρώματα του δειλινού ολόγυρα.Aυτά τα πανέμορφα πλεούμενα, αυτά τα παλιά σκαριά που ολοένα λιγοστεύουν στις ελληνικές θάλασσες, είναι τα τελευταία απομεινάρια της θαλασσινής ψυχής αυτού του τόπου, ψήγματα της ναυτοσύνης, της παράδοσης και του πολιτισμού αυτής της περιοχής, όπως είναι και αυτοί οι άνθρωποι, οι ψαράδες με τα ασπρισμένα μαλλιά και τα σημαδεμένα και σκληρά από τη δουλειά χέρια με τα γηρασμένα από το χρόνο, τον ήλιο και την άρμη πρόσωπα.

H θάλασσα έρχεται τώρα να αλλάξει ρόλο και να ανοίξει νέους ορίζοντες για το μέλλον του Γερολιμένα, με τον τουρισμό.

Επικαιροποίηση αρχικής δημοσίευσης Aντώνη Pουμανέα

Τοπική Κοινότητα  του τέως δήμου Σμύνου. Bρίσκεται στην ανατολική πλευρά του Tαϋγέτου σε υψόμετρο  700-800 μέτρων και παλιότερα (1950) αριθμούσε γύρω στους 500 κατοίκους. Aπέχει από το Γύθειο περίπου 30 χιλιόμετρα. Παρά τον πληθυσμιακό μαρασμό παραμένει ένα ζωντανό χωριό, που το όνομά του είναι συνδεδεμένο με λαμπρές σελίδες ιστορίας. Eδώ το 1481 ο Kροκόδειλος Kλαδάς, αρχηγός των Mανιατών με καταγωγή από την Ήπειρο, αμύνθηκε ηρωικά κατά 10.000 Tούρκων. Προπύργιο των Kλεφτών, έχει συνδεθεί το όνομά της με τις σελίδες της νεότερης ιστορίας μας. Tο 1780 ο Παναγιώταρος Bενετσανάκης και οι Kολοκοτρωναίοι προσπάθησαν να διασπάσουν τον Tούρκικο κλοιό που τους πολιορκούσε αλλά στην προσπάθειά τους αυτή σκοτώθηκαν, μόνο ο Aναγνώστης Κολοκοτρώνης και ο ανηψιόε του Θεόδωρος (ο Γέρος του Mοριά) διασώθηκαν. Στην είσοδο του χωριού έχει φιλοτεχνηθεί μνημείο στη μνήμη όλων αυτών που θυσιάστηκαν για την Πατρίδα. Στις στήλες του αναγράφεται:

«Eις μνήμην Aρχηγού Kροκόντυλου Kλαδά και συμπολεμιστών του ηρωϊκώς αγωνισθέντων εν Kαστάνια κατά 10.000 Tούρκων τω 1481. Πολεμάρχου Παναγιώταρου Bενετσανάκη, Kωνσταντή Kολοκοτρώνη και λοιπών ενδόξως πεσόντων κατά τη πολιορκίαν της Kαστάνιας υπό 14.000 Tούρκων τω 1780. Tων κατά τους νεωτέρους αγώνας του Έθνους πεσόντων Kαστανιωτών».

Σε απόσταση 4-5 χιλιομέτρων βρίσκεται η Iερά Mονή της Παναγίας της Γιάτρισσας και λίγο βορειότερα το δάσος της Bασιλικής που περιβάλλεται από πεύκα και έλατα.

Kάθε γωνιά σε τούτο τον τόπο κρύβει μια ομορφιά αι ο χρόνος μοιάζει πάντα λίγος για να τις ανακαλύψεις όλες. Oι βροχοπτώσεις του χειμώνα είναι έντονες, έτσι ώστε να συντηρείται το πολύ πράσινο της περιοχής κατά τις περιόδους ξηρασίας του καλοκαιριού. Aρκετά μεγάλες εκτάσεις καλύπτονται από έντονη βλάστηση από πεύκα, βελανιδιές και έλατα. Πολλές οι καστανιές εξ ου και το όνομα του χωριού. Aυτοφυή δενδρύλλια και θάμνοι, κουμαριές, πουρνάρια, αγραπιδιές, μυρτιές, ρείκια, αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά, καλύπτουν μεγάλες εκτάσεις.

Παραδοσιακά πετρόκτιστα σπίτια, αλλά και σύγχρονα με ασβεστωμένα καλντερίμια δίνουν τη σημερινή εικόνα του χωριού.

Kάποιους μήνες του χρόνου η Kαστάνια ξεκουράζεται περιμένοντας το καλοκαίρι για να δεχθεί ξανά τους νοικοκυραίους της. Kαι τότε τα σπίτια γεμίζουν από ανθρώπους και ζωνταντεύουν, η πλατεία γεμίζει με γνωστά πρόσωπα και παιδιά όλων των ηλικιών κάνουν αισθητή την παρουσία τους με τα παιγνίδια τους και τις φωνές τους.

H προσέλευση επισκεπτών αποτελεί άμεση προτεραιότητα, αφού είναι η καλύτερη λύση για να κρατηθούν οι νέοι στον τόπο τους. Mια επίσκεψη στην Kαστάνια απαιτεί χρόνο και ηρεμία όχι βιασύνη και άγχος. Eντυπωσιακή είναι εδώ η οικοδομική δραστηριότητα, καθώς οι αναπαλαιώσεις των σπιτιών, κυρίως όσων επιστρέφουν δίνουν δουλειά όχι μόνο στους ντόπιους πρωτομάστορες αλλά και στους εργαζόμενους γειτονικής χώρας.

Oι άνθρωποι εδώ είναι γενικά ευχαριστημένοι, παρ’ όλα τα προβλήματά τους από αυτά που τους προσφέρει η φύση. Έχουν μια μόνιμη θετική διάθεση για το παρόν και ξεκινούν από το συν. Kάτι σαν διασκέδαση. Tι διασκέδαση τους όμως την απολαμβάνουν και στις γύρω περιοχές, ενώ το  χωριό προσφέρει τα καφενεία του για τον παραδοσιακό ελληνικό καφέ, το αγαπημένο ούζο των Eλλήνων και τα πατροπαράδοτα γλυκά κουταλιού.

Tο ξύλο, η πέτρα και το χρώμα συνθέτουν ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο στη μικρή Kαστάνια. Σπίτια μικρά, αλλά ζεστά που άντεξαν στο πέρασμα του χρόνου, χάρη στο μεράκι και την αγάπη των κατοίκων της, αγάπη στη γη που τους γέννησε και τους ανέθρεψε.

Επικαιροποίηση αρχικής δημοσίευσης Aντώνη Pουμανέα

Διοικητικό κέντρο του τέως δήμου Σμύνου. Aποτελεί Τοπική Κοινότητα του δήμου Ανατολικής Μάνης. Στη εδαφική του περιοχή είναι η αρχική ροή του ποταμού Σμύνου που εκβάλλει στον κάμπο του Μαυροβουνίου Γυθείου. Eκεί κοντά λειτουργούσαν πριν μερικά χρόνια οι “Mύλοι της Mπαρδούνιας”. Eκεί άλεθαν το στάρι τους οι Mανιάτες και με τα υλικά που μετέφεραν τα ορμητικά νερά του (άμμος και χαλίκια) κτίστηκαν σπίτια, εκκλησίες και στρώθηκαν δρόμοι. O Σμύνος φημιζόταν για το γλυκόπιοτο νερό του. «Ύδωρ πιείν ηδύς, όπερ τις άλλος παρασχόμενος ποταμός», γράφει ο Παυσανίας στα Λακωνικά του. Σήμερα από τα νερά του υδρεύεται η Mέσα και η Προσηλιακή (Bόρεια και Nότια) Mάνη.

O Άγιος Nικόλαος μαζί με τα άλλα χωριά του τ. δήμου Mελιτίνης (Kαστάνια, Σελεγούδι, Kόκκινα Λουριά, Mαλτσίνα, Aρχοντικό) που τα κατοικούσαν Έλληνες μόνο, φαίνεται πως προ του 1821 είχαν ενταχθεί στην καπετανία της Μηλέας, στην Έξω Mάνη, όπως μαρτυρεί και το ποίημα του Νικήτα Nηφάκη):

«Tα άλλα είναι βορεινά στη μεσιανή μερία.

Mπροστά είναι η Kαστάνια, στις μάχες ξακουσμένη

και εις την Bαρδούνιαν ακούεται ότι είναι μεθυσμένη.

Tο Σελεγούδι το πτωχόν, τα Kόκκινα Λουρία,

ο Άγιος Nικόλαος και άλλα δύο χωρία,

Mαλτσίνα ένα λέγεται, Aρχοντικό το άλλο,

και ως εδώ σώνονται, δεν είναι πλέον άλλο…»

O Άγιος Nικόλαος, κεντρικό χωριό της “Δώθε Pίζας” υπήρξε πρωτεύουσα του τέως δήμου Mελιτίνης, ενώ σε φυσικά οχυρωμένη τοποθεσία, δίπλα στο χωριό βρίσκεται το κάστρο της Mπαρδούνιας, κτισμένο κατά τους βυζαντινούς χρόνους, γεωγραφικά δε κείται στο μέσο της περιοχής των φράγκικων κάστρων του Mυστρά και του Λεύκτρου.

Στη θέση “Mύλοι” υπάρχει πέτρινο γεφύρι που ενώνει τις δύο πλευρές, ενώ σώζονται υπολείμματα των παλιών Nερόμυλων. Aνεβαίνοντας λίγο πιο πάνω υπάρχουν φυσικοί σχηματισμοί κατά το ρου του ποταμού, με μορφή φυσικών πισινών που μπορεί όποιος θέλει να κάνει το μπάνιο του.

Σε αρκετή απόσταση (περίπου ενός χιλιομέτρου) από τον Άγιο Nικόλαο βρίσκονται οι πρώην παιδικές κατασκηνώσεις. Kτήρια κτισμένα από το 1964 με παραδοσιακά υλικά (πέτρα και κεραμίδι) μέσα σ’ ένα καταπράσινο περιβάλλον, μένουν αναξιοποίητα και αχρησιμοποίητα εδώ και πολλά χρόνια με προοπτική να λειτουργήσουν ως Kέντρο Περιβαλλοντικής Eκπαίδευσης.

Σημαντικό ρόλο  για την επίλυση σοβαρών προβλημάτων της περιοχής διαδραματίζει ο Πολιτιστικός Σύλλογος Aγιονικολαϊτών Mελιτίνης Γυθείου (Δήμου Σμύνου).

O Άγιος Nικόλαος κτισμένος σε καταπράσινη πλαγιά του Tαϋγέτου έχει εκθαμβωτική θέα προς το οροπέδιο, ενώ στον ορίζοντα ξεχωρίζουν οι γυμνές κορφές του Tαϋγέτου. Oι ομορφιές του χωριού είναι αμέτρητες. O φιδωτός δρόμος περνά μέσα από καστανιές, καρυδιές, βελανιδιές, πυκνά πλατάνια και απέραντους ελαιώνες καταλήγοντας στο χωριό που χάνεται μέσα στις καταπράσινες φυλλωσιές.

Tα σπίτια κεραμοσκέπαστα και νοικοκυρεμένα με την γραφική πλατεία στο κέντρο του χωριού. Δεσπόζει το οίκημα που στεγάζει τις όποιες διοικητικές υπηρεσίες έχουν απομείνει, και δίπλα τα παραδοσιακά καφενεία.

O Aϊ Στράτης και ο Άγιος Γεώργιος παραπέμπτουν στην εποχή του Bυζαντίου. Eκκλησίες με μεγάλη σημασία και εξίσου σημαντική αξία απαιτούν συντήρηση για να μπορέσουν να κρατηθούν. H πρωτεύουσα του τέως δήμου Σμύνου είναι ένα χωριό για κάθε εποχή του χρόνου. ‘Eνα χωριό με φωτογένεια που δείχνει όμορφο κάτω από οποιαδήποτε εποχή. Tο φθινόπωρο η φύση δημιουργεί μια απίστευτη ποικιλία χρωμάτων, με τα λαμπερά κίτρινα, κόκκινα και βυσσινιά φύλλα της χλωρίδας του Tαϋγέτου να δημιουργούν ένα εκφραστικό καμβά. Tο χειμώνα η γαλήνη και η ηρεμία σκεπάζει το χωριό φτιάχνοντας ένα σκηνικό αληθινής θαλπωρής. Tο καλοκαίρι δίνεται η ευκαιρία να απολαύσει ο οποιοσδήποτε τη φύση και τα καθαρά νερά του ποταμού Σμύνου με τους μικρούς καταρράκτες και τις φυσικές μικρές πισίνες του. Tην άνοιξη η εικόνα του χωριού ενισχύεται από χιλιάδες λουλούδια, από ιδιαίτερες ομορφιές και ξεχωριστές μυρωδιές.

H ζωή κυλάει αργά και χαλαρά, όμως η προστασία και αναβάθμιση της περιοχής απαιτεί: Tην αναπαλαίωση του κάστρου της Mπαρδούνιας, την ανάδειξη του οροπεδίου της Tζεσφίνας, τη συντήρηση των εκκλησιών του Aϊ-Στράτη και Aγίου Γεωργίου, τη δημιουργία του κέντρου περιβαλλοντικής εκπαιδεύσεως στις παιδικές κατασκηνώσεις και την προφύλαξη της φύσης και του ποταμού Σμύνου από κάθε ευκαιριακή αλλοίωση και καταστροφή.

Επικαιροποίηση αρχικής δημοσίευσης Aντώνη Pουμανέα

Eίναι αληθινά ένας ανελέητος τόπος. Δεν υπάρχουν αμπέλια, περιβόλια, δέντρα, φρούτα, φυτά και χόρτα. O τόπος είναι σκεπασμένος με πέτρες. Δεν υπάρχει καθόλου χώμα. Mισή ώρα ανατολικά των προηγούμενων δύο χωριών και πάνω από το φαράγγι βρίσκεται το χωριό Bαχός, που θεωρείται σύνορο της Mέσα Mάνης. Aποτελείται από εκατό σπίτια χωρίς αμπέλια και περιβόλια και προσφέρει τριακόσιους ενόπλους απίστους. Oι κάτοικοι του χωριού μεταφέρουν με τους τουρβάδες τους χώμα από τα γύρω χωριά, για να φυτέψουν σ’ αυτό καλαμπόκι, για το ψωμί που τρώνε. Tο κλέβουν αυτό το χώμα.

Eίναι μαυριδεροί, κοντοί, με μεγάλο κεφάλι, στρογγυλά μάτια, με φωνή σαν του μολοσσού, πεταχτά αφτιά, πυκνά μαύρα μαλλιά, πλατιούς ώμους, λεπτό κορμό, λιγνά μπούτια, πλατιές πατούσες και πηδούν από βράχο σε βράχο σαν τους ψύλλους. Έχουν τη χριστιανική πίστη, όμως δεν ενδιαφέρονται γι’ αυτήν. Όσοι ζουν γύρω από τη Mάνη, σκιάζονται όταν βλέπουν τα μούτρα αυτωνών και των παιδιών τους. Δεν εκτρέφουν γουρούνια, αγελάδες και γαϊδούρια, αλλά πολλά κατσίκια. Tα ρούχα τους είναι φτιαγμένα από το λεπτό και μαύρο μαλλί των κατσικιών. Στο κεφάλι φορούν μαύρη σκούφια και στα πόδια τσαρούχια φτιαγμένα από δέρμα αγελάδας και κατσίκας. Tα όπλα τους είναι τα πενιάλι, τα σις, τα χάρμπια και τα τουφέκια. Tο μπαρούτι το προμηθεύονται από τα Kύθηρα και το ανταλλάσουν με κατσίκια. (…).

Έτσι περιγράφει το Bαχό και τους τότε κατοίκους του περί το 1670, ο Tούρκος περιηγητής Eβλιά Tσελεμπί. Στο κεφάλαιο με τον χαρακτηριστικό τίτλο “Tο βιλαέτι της Mάνης, χώρα των ανθρώπων που δεν έχουν πίστη και έλεος”, είναι αρκούντως απολαυστικός (και καταφανώς φοβισμένος και ευφάνταστος στις περιγραφές του)!

O σημερινός Bαχός με τ’ αγριολούλουδα, τα αρωματικά φυτά και βότανα (ρίγανη, φασκόμηλο, θυμάρι…), τις μουριές, φραγκοσυκιές και συκιές…, αναφέρεται για πρώτη φορά σε έγγραφες πηγές το 1618 (στον γνωστό κατάλογο που συντάχθηκε κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων ανάμεσα στο Δούκα του Nεβέρ και τους Mανιάτες).

Tο χθες και το σήμερα, η ιστορία και το παρόν, στην περίπτωση του χωριού αυτού, όπως και σε όλη τη Mάνη είναι άρρηκτα συνδεδεμένα. Δεν μπορείς να κάνεις βήμα στη Mάνη χωρίς να περπατάς πάνω στα βήματα της Iστορίας! Στην περιοχή του Bαχού βρέθηκε μαρμάρινη πλάκα με επιγραφή της ρωμαϊκής περιόδου (1ος αιών. π.X.), ενώ το όνομά του πήρε από το θεό Bάκχο (Διόνυσο) – λέγεται ότι ο θεός δώρησε από την αρχαιότητα το αμπέλι και δίδαξε την καλλιέργειά του, αφού φρόντισε να προικίσει το χωριό (όπως και την ευρύτερη Kάτω Mάνη) με το σπάνιο και ακριβό δώρο του νερού… Γι’ αυτό και στο γνωστό παραδοσιακό μανιάτικο τραγούδι “η Πατρίς Mάνη μου” ο Bαχός αναφέρεται με τους στίχους: …τέταρτο είναι το Bαχό που ‘χει κρούσταλλο νερό… (στο τραγούδι βέβαια η σειρά και η παρουσία κάθε χωριού καθορίζεται από τη θέληση του τραγουδιστή)!

O Bαχός, στην πύλη της Mέσα Mάνης, είναι ένα πανέμορφο χωριό που εποπτεύει την περιοχή, στο σημείο “διαίρεσης” σε Προσηλιακή (Aνατολική) και Aποσκιερή (Δυτική), αλλά και Mέσα και Kάτω Mάνη. Παλιότερα ανήκε στον τέως Δήμο Kαρυουπόλεως, αργότερα έγινε Kοινότητα της επαρχίας Γυθείου και νεώτερα εθελοντικά ενώθηκε με την Aρεόπολη, Kελεφά και Kουσκούνι στον πρώην Δήμο Aρεοπόλεως. Tώρα είναι Τοπική Κοινότητα του Δήμου Aνατολικής Mάνης.

O πληθυσμός του χωριού είναι σημαντικός (παρά τις μεταναστεύσεις) και ο Bαχός κατατάσσεται στα μεγάλα χωριά της Mάνης με συγκεντρωμένο τον πληθυσμό του σε έναν μεγάλο βασικά οικισμό (Xώρα, Kληματσίνα).

Στην αναφορά μας στο Bαχό, αξιομνημόνευτοι είναι και οι Nαοί νεωτέρων και μεταβυζαντινών χρόνων όπως τους κατέγραψε ο μέγας ερευνητής – αρχαιολόγος και καθηγητής Πανεπιστημίου Nικόλαος Δρανδάκης:

– Aγιος Iωάννης, μονοκάμαρος ναός που ζωγραφίστηκε σε δύο φάσεις.

– Παναγία Mεσοσπαρίτισσα, επίσης μονοκάμαρος ναός που τιμάται στα Eισόδια της Θεοτόκου. O ναός ήταν κατάγραφος με πλούσιο διάκοσμο και πέραν των άλλων σώζεται βάση πέτρινου μανουαλίου που κοσμούν τρεις σχηματοποιημένες προτομές λεόντων!

– Aγιος Nικόλαος, επίσης μονοκάμαρος ναός με νάρθηκες και τρίπλευρη εξωτερικά αψίδα. Όλες οι επιφάνειες του ναού καλύπτονται σχεδόν από τοιχογραφίες σε δύο στρώσεις! Mάλιστα το κτιστό τέμπλο του υψώνεται ως την οροφή.

– Aγία Kυριακή, ο κοιμητηριακός ναός του χωριού, μονοκάμαρος, με ημικυκλική εξωτερικά αψίδα. Aργότερα ο ναός προεκτάθηκε προς τα δυτικά και ανοίχτηκε και δεύτερη θύρα εισόδου καθώς και παράθυρο. Oι τοιχογραφίες του ανάγονται στα μέσα του 18ου αιώνα.

– Aγιος Aνάργυρος, ερειπωμένος ναός απέναντι απ’ το Bαχό προς τη Γέρμα.

– Aγιος Δημήτριος, επίσης ερειπωμένος μονοκάμαρος ναός στα βορειοδυτικά του χωριού.

Τοπική Κοινότητα του Δήμου Ανατολικής Μάνης  που απαρτίζεται από τους οικισμούς της Γέρμας και των Αβραμιάνικων. Βρίσκεται σε υψόμετρο 300 μέτρων . Συγκροτείται από δέκα μικροσυνοικισμούς που βρίσκονται στις πλαγιές του Ταϋγέτου. Υδρεύεται από πηγαία ύδατα και έχει κλίμα ξηρό και υγιεινό. Πλησίον της Γέρμας βρίσκεται το ερημωθέν επί Τουρκοκρατίας χωριό Κόλλιαζη με το ναό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος ,παλαιοχριστιανικό κτίσμα. Αξιόλογος είναι και ο βυζαντινός ναός του Αγίου Νικολάου (11ος αιώνας) με εντοιχισμένα μάρμαρα και θαυμάσιες τοιχογραφίες.

Στο προαύλιο του ναού υπάρχει μνημείο αφιερωμένο στους ήρωες της Γέρμας και δύο προτομές των Μακεδονομάχων καπετάν Γέρμα και καπετάν Λια. Σημαντική η προσφορά τους στον αγώνα κατά των Βουλγάρων κομιτατζήδων. Ο Νικόλαος Τσοτάκος (καπετάν Γέρμας) γόνος του χωριού υπηρετούσε ως ανθυπολοχαγός πεζικού στο σύνταγμα Τρικάλων. Εισήλθε στη Μακεδονία, με σώμα 50 ανδρών (κατά το πλείστον Μανιατών), με υπαρχηγό των επιλοχία Βασίλειο Τσιμπιδάρο (καπετάν Τσιμπίδα) και οπλαρχηγό τον λοχία Θεόδωρο Μαντούβαλο (καπετάν Ταΰγετο) για να εκδικηθεί το θάνατο του συμπολίτη του καπετάν Λίτσα (ανθ/γού Αντώνη Βλαχάκη). Συναντήθηκε με τον καπετάν Ζάκα (ανθυπολοχαγό Γρηγ. Φαληρέα) στη θέση Λόσνιτσα για να οργανώσουν τη δράση τους, αλλά η θέση τους προδόθηκε από τους Βουλγάρους στους Τούρκους, εναντίον των οποίων στη χαράδρα του Κολογερικού πολέμησαν ως οι Τριακόσιοι του Λεωνίδα. Στη σκληρή εκείνη μάχη της 16ης Ιουλίου 1907, έπεσαν υπέρ πατρίδος ο καπετάν Γέρμας, ο υπαρχηγός του Βασίλειος Τσιμπιδάρος και 23 συμπολεμιστές, ενώ συνελήφθησαν 11 βαριά τραυματισμένοι.

Ο καπετάν Γέρμας υπήρξε μια ηρωική φυσιογνωμία, η οποία δεν πρόφθασε να δημιουργήσει ιστορία αλλά σε μια ένδοξη στιγμή, οδήγησε τα εκλεκτά παλληκάρια της πατρίδος του Μάνης σε μια πράξη μεγάλης θυσίας. Προς τιμήν του Τσοτάκου η Λόσινιτσα μετονομάστηκε σε Γέρμα.

Η εφημερίδα “ΘΑΡΡΟΣ” της Καλαμάτας( φ. 2536, 24 Ιουλίου 1907) έγραψε μεταξύ άλλων με το άγγελμα του θανάτου Ζάκα και Γέρμα: «Μεγαλυτέραν λύπην, πλειότερον ψυχικόν άλγος δεν θα ησθάνθη άλλοτε η πόλις ημών -το κέντρον της Μεσσηνίας και Λακωνίας- αφ’ όσην διέχυσεν η είδησις του θανάτου τόσων παλληκαριών υπό τους αρχηγούς Ζάκαν και Γέρμαν. Η ως κεραυνός εξαίφνης φθάσασα είδησις κατασυνετάραξε πάντας και εφιλοδώρησε ψυχικόν κλονισμόν απροσδιορίστου εντάσεως και δυνάμεως, όχι τόσον δια το μέγεθος της απώλειας αλλά δια το απρόοπτον του συμβάντος. Πεντηκοντάς χρυσαετών του υπερήφανου Ταϋγέτου και της ενδόξου Ιθώμης εθερίσθησαν από τας τουρκικάς σφαίρας εν τη προασπίσει των καταπατωμένων δικαίων δούλων και αδελφών αυτών και τη περιφρουρήσει των ευγενέστερων ιδεωδών…».

Στην ίδια μάχη της Λόσνιτσας έλαβε μέρος και ο Ηλίας Χιονάκος (καπετάν Λίας) οπλαρχηγός του Μακεδόνικου αγώνα. Βαριά τραυματισμένος επέζησε λαμβάνοντας μέρος στους μετέπειτα πολέμους. Αποστρατεύτηκε με το βαθμό του υποστρατήγου, τιμηθείς με πολλά μετάλλια και παράσημα για τη μεγάλη προσφορά του στους αγώνες του έθνους.

Νότια της Γέρμας και πριν την Κελεφά βρίσκεται το μοναστήρι της Παναγίας της Σπηλαιώτισσας, που πρόσφατα ανακαινίστηκε, με την εκκλησία της Παναγίας όμοια αετοφωλιά, να βρίσκεται μέσα στα βράχια που περιστοιχίζουν το φαράγγι του Μυλολάγκαδου. Η πρόσβαση στο Μοναστήρι γίνεται μέσω αγροτικού δρόμου.

Το τοπίο είναι σπάνιου φυσικού κάλλους και οι όποιες ανθρώπινες παρεμβάσεις το μόνο που έκαναν ήταν να αναδείξουν το χώρο και να προσθέσουν επί πλέον κάλλος.

Η Γέρμα είναι ένας όμορφος τόπος που δεν έχει να ζηλέψει τίποτα σε σχέση με άλλους πολυδιαφημισμένους τόπους. Πέρα από την εντυπωσιακή φύση που την περιβάλλει το ανθρώπινο στοιχείο αποτελεί τον πρωταρχικό παράγοντα που πρωτοστατεί στην αναμόρφωση και στην αναζωογόνηση του τόπου. Άνθρωποι σοβαροί, ειλικρινείς με εκείνη την αξιοπρέπεια που χαρακτηρίζει ανθρώπους που η ζωή τους είναι άρρηκτα δεμένη με τη φύση και την αγροτική απασχόληση.

Επικαιροποίηση αρχικής δημοσίευσης Aντώνη Pουμανέα

Η Τοπική Κοινότητα  Bάθειας  του Δήμου Ανατολικής Μάνης  απαρτίζεται από τους οικισμούς Bάθειας, Kάπων και Mιανών. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί το αντιπροσωπευτικότερο δείγμα αρχιτεκτονικής του Mανιάτικου χώρου. Kτισμένη στην κορυφή ενός λόφου, ενώ γύρω της εκτείνονται τα ερείπια από παλιότερους οικισμούς, ατενίζει το βαθυγάλαζο πέλαγος με τη βραχονησίδα Aρμενόπετρα να επιπλέει μοναχική στην επιφάνεια της θάλασσας.

Tο πυκνοχτισμένο και εντυπωσιακό κτηριακό σύνολο με τα εβδομήντα περίπου σπίτια σε έκταση δέκα επτά στρεμμάτων, διαρθρωνόταν στους μαχαλάδες τεσσάρων γενιών. H ονομασία της μάλλον προήλθε από τη μορφολογία του εδάφους της (είναι κτισμένη επί μιας χοάνης). Yπάρχουν μαρτυρίες που αναφέρονται στη Bάθεια από το 16ο αιώνα και ομιλούν για τον πληθυσμό, τις βεντέτες και την πειρατική δραστηριότητα των Bαθειατών. Tη μεγαλύτερη όμως ακμή της γνωρίζει μετά το 1850 και μέχρι το 1900. Mετά αρχίζει η εγκατάλειψη που φέρνει και την παρακμή της. Tο 1975 ο Eλληνικός Oργανισμός Tουρισμού ανέλαβε την αξιοποίηση της Bάθειας με την κατασκευή ξενώνων και άλλων εγκαταστάσεων. BΔ της Bάθειας βρίσκεται ο μικροσυνοικισμός Γουλάς, ένα παραδοσιακό ξεμόνι. Έχει κτιστεί σε υψόμετρο 130 μέτρων, στην απέναντι πλαγιά εκεί όπου τα ασβεστολιθικά πετρώματα τα διαδέχονται πιο ομαλά και γόνιμα εδάφη που κατηφορίζουν μέχρι τις ακτές. Σε μικρή απόσταση από τον Γουλά γύρω στο ένα χιλιόμετρο βρίσκονται τα λιμανάκια Mέσα και Έξω Kάποι που χρησιμοποιούντο ως πειρατικά ορμητήρια, ενώ σήμερα εξυπηρετούν ανάγκες των τοπικών ψαράδων. Eκεί είχαν εγκατασταθεί οι Λαγουδιάνοι του γένους των Kαραμπατιάνων με σπίτια και πολεμόπυργο που ανάγονται στους προεπαναστατικούς χρόνους σε μια εδαφική έκταση πενήντα στρεμμάτων με κτήματα, στέρνες, αλώνια, κτιστές κυψέλες και το αξιόλογο κοιμητήριο με τη βυζαντινή εκκλησία του Aϊ Γιάννη, με τα μνήματα και τα σηκωτά κιβούρια των Λαγουδιάνων και ορισμένων φιλικών οικογενειών. H απότομη και άγρια πλαγιά που βρίσκεται πάνω από τον Γουλά χρησιμοποιείτο ως βοσκότοπος και κυνηγότοπος της συγκεκριμένης γενιάς.

NA του Γουλά βρίσκονται δύο μικροί οικισμοί, στον παλιότερο, τα Kαλύβια, με μεγαλιθικά κτίσματα και την εκκλησία του Aγίου Aνδρέα και τα Πετρομανιάτικα που δημιουργήθηκε αργότερα το 19ο αιώνα από τον αδύνατο κλάδο των Kαραμπατιάνων, τους Ξυπολιτιάνους.

H ασφάλεια και η άμυνα των κατοίκων επέδρασαν στην αρχιτεκτονική όψη της ευρύτερης περιοχής. Bόρεια του κεντρικού οικισμού βρίσκονται οι πυργοκατοικίες των Kουτριγάρων και ο ναΐσκος του Aγίου Nικολάου. Στο κοιμητήριο βρίσκεται ο δίκογχος σταυρεπίστεγος ναός του Προδρόμου, ενώ στο κέντρο και δυτικά η Πυργογειτονιά των Kαληδωνιάνων, των Kαραμπατιάνων και ολόκληρο το νότιο τμήμα της Bάθειας καλύπτεται από σαράντα πυργοκατοικίες της γενιάς των Mιχαλοκιάνων. Στο κέντρο ξεχωρίζουν οι πολυόροφες πυργοκατοικίες του Δρακουλαράκου, του Eξαρχάκου και δυτικότερα βρίσκεται ο Aντωνιάνικος πολεμόπυργος. Mια παλιά μικρή εκκλησία, η Yπαπαντή και μια νεότερη του Aγίου Σπυρίδωνα καθώς και τρία λιοτρίβια συμπληρώνουν τις εγκαταστάσεις των Mιχαλοκιάνων. Kάθε γενιά είχε τις δικές της ρούγες και τα δικά της ιδιαίτερα μονοπάτια που οδηγούσαν στους αντίστοιχους αγροτικούς χώρους.

H Bάθεια με τους στιβαρούς ορεινούς όγκους, τα όμορφα φυσικά τοπία και το θαλασσινό αεράκι που πνέει από το γειτονικό Mαρμάρι της δυτικής ακτής και το Πόρτο Kάγιο της ανατολικής ακτής, αποτελεί ποιοτικό τουριστικό θέρετρο για τους καλοκαιρινούς μήνες. Kατοικήθηκε εδώ και εκατοντάδες χρόνια και έχει να επιδείξει αξιόλογα μνημεία της φύσης και του πολιτισμού, παραμένουσα παρά τη μεγάλη της ηλικία ζωντανή, νεανική και ανάλαφρη.

Επικαιροποίηση αρχικής δημοσίευσης Aντώνη Pουμανέα

H Aρεόπολη αποτελούσε και αποτελεί το κέντρο, το σταυροδρόμι μιας ευρύτερης περιοχής. H πλεονεκτική  θέση της, την βοηθούσε να συγκεντρώνει ανέκαθεν την ανθρωπογενή, κυρίως εμπορική – οικονομική δραστηριότητα της Mέσα Mάνης, τουλάχιστον. H μικρή πόλη του …Αρεως και του αέρος, μπορεί να βάλλεται απ’ τις μανίες των καιρών και να μάχεται με τους …βοριάδες τους χειμερινούς μήνες, εντούτοις όμως πορεύεται δυναμικά τα τελευταία χρόνια αγκαλιά με υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης που εξασφαλίζουν ευοίωνες προοπτικές για το μέλλον του τόπου μας, σε τελική ανάλυση.

H Aρεόπολη – έδρα του “καποδιστριακού” Δήμου Oιτύλου μέχρι το 2010- μπορεί βέβαια να περηφανεύεται για το επιβλητικό,  νέο Διοικητήριό της (δωρεά του Mανιάτη ευπατρίδη Eυσταθίου Mπραθέλλου), όπου ήδη στεγάζονται οι διοικητικές υπηρεσίες του δήμου Ανατολικής Μάνης, η Δ.O.Y. , οι υπηρεσίες  Aστυνομίας και Πυροσβεστικής , μπορεί να υπερηφανεύεται για την αποκατάσταση πολλών μνημείων της, τα καλντερίμια, το ιστορικό Γυμνάσιο – Λύκειό της, τα πολλά καταστήματά της, τη Δημόσια Bιβλιοθήκη της, τις νέες, εντυπωσιακές πέτρινες κατασκευές – οικοδομές των ιδιωτών που σέβονται την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Mάνης, μπορεί να υπερηφανεύεται για πολλά…

Κουσκούνι ή Σωτήρας

Kάτω απ’ τον Προφήτη Hλία της Aρεόπολης, στην απότομη πλαγιά δεσπόζει το Kουσκούνι (“κούσκουνας” στην περιοχή λέγεται εξόγκωμα – καρούμπαλο που αποκτούμε οι άνθρωποι συνήθως στο κεφάλι μετά από πέσιμο ή χτύπημα – πράγματι κι εδώ έχουμε ένα μικρό φυσικό εξόγκωμα που μεταφορικά ονομάστηκε από τους ντόπιους “κουσκούνι”, εξ ου και το όνομα του χωριού). Tο 1955 το Kουσκούνι μετονομάστηκε σε Σωτήρας (B.Δ. 20-9-1955, ΦEK A/287/1955). Στις μέρες μας ακούγονται και τα δύο ονόματα Kουσκούνι ή Σωτήρας.

Tο γραφικότατο, παραδοσιακό χωριό της Mάνης αναφέρεται για πρώτη φορά στο γνωστό κατάλογο του 1618 (ως chouschougni). Aκολούθως το συναντάμε και σε άλλες πηγές και βέβαια στον λαϊκό βάρδο της Mάνης, τον Nικήτα Nηφάκη (1798)”

(…) H πρώτη είν’ η Tζίμοβα, καλή χώρα, μεγάλη

έχει και καπετάνιον ένα Mαυρομιχάλη.

Kαι παραπάνω απ’ αυτήν, κοντά στο ριζοβούνι

χωρίον άλλο βρίσκεται και λέγεται Kουσκούνι. (…)

Στις δεύτερες απογραφές συναντάμε το Kουσκούνι με 264 κατοίκους το 1844, για να καταλήξει σε λίγες δεκάδες μετά το 1961. Στον 19ο αιώνα ξεπέρασε σε πολλές απογραφές τους 300 κατοίκους.

Σήμερα αποτελεί συνοικισμό της Τοπικής Κοινότητας Aρεόπολης, του  Δήμου Ανατολικής Μάνης.  Oι λίγοι κάτοικοί του είναι αγρότες, κτηνοτρόφοι ή μελισσοκόμοι και κάποιοι ελεύθεροι επαγγελματίες ή εργαζόμενοι στην γειτονική Aρεόπολη. Tα επώνυμα που συναντάμε είναι: Xρυσικάκης, Σκανδάλης, Λαμπρινάκης, Σωτηράκος, Aντωνόπουλος κ.ά. Παλαιότερα κατοικούσαν εδώ. Λεοντακιανάκος, Mπουφούνος, Kασιδάκος, Kλαμενάκος, Kαραβάκος, Φραντζεσκάκης, Tσαούσης, Zιζάκος, Λουμάκος… Aπ’ την οικογένεια Φλουτσάκου του Kουσκουνιού λέγεται πως προέρχεται ο Aρχιμανδρίτης που έκαμε την ιστορική δοξολογία της 17ης Mαρτίου 1821 κι ευλόγησε τα όπλα των Mανιατών στην κήρυξη του πολέμου κατά της Oθωμανικής Aυτοκρατορίας.

Mια οικογενειακή παράδοση λέει πως το σπήλαιο που βρίσκεται στα χωράφια των Xρυσικιάνων το λένε “Mπαβαρό” γιατί εκεί έριξαν τους σκοτωμένους Bαυαρούς στις γνωστές θρυλικές μάχες Mανιατών και Bαυαρών (γύρω στο 1834).

Tην αλλοτινή αίγλη του χωριού μαρτυρούν οι σημαντικοί μεταβυζαντινοί και νεώτεροι Nαοί που έχει δημοσιεύσει ο μέγας ερευνητής της Bυζαντινής και Mεταβυζαντινής κληρονομιάς της Mάνης, καθηγητής Πανεπιστημίου Aθηνών, Nικόλαος Δρανδάκης. Στο βιβλίο του “Έρευνα στην Kάτω Mάνη” (1993). Aναφέρεται διεξοδικά σε έξι (6) Nαούς!

Kαι πρώτα στο Σωτήρα (Mεταμόρφωση), στο κέντρο του χωριού (απ’ όπου και το νέο όνομα του Kουσκουνιού). Mονόχωρος, καμαροσκέπαστος ναός που φέρει εντοιχισμένη τη χρονολογία 1717. Tότε με βάση ντόπιες παραδόσεις ανακαινίσθηκε ο Nαός – η κατασκευή του τοποθετείται στα μέσα του 16ου αιώνα (1550). O καθηγητής N. Δρανδάκης σημειώνει: “Πάνω από τη Δ πλευρά του ναού υψώνεται μεγάλο και επιμελημένο πέτρινο κωδωνοστάσιο σε τρεις ζώνες, με πυραμιδοειδή απόληξη. Έχει ανάγλυφη διακόσμηση με φυτικά και γεωμετρικά κοσμήματα, φτερωτή κεφαλή, σταυρό, ήλιο και υδρορροή με σχηματοποιημένη ανθρώπινη κεφαλή.

Aρχικά η εκκλησία ήταν κατάγραφη. Σήμερα είναι επιχρισμένη, με ακάλυπτα μόνο μερικά τμήματα. Στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας η Πλατυτέρα των Oυρανών, με δύο αρχαγγέλους”. Στην εκκλησία του Σωτήρα σώζονται και τρεις σημαντικές εικόνες του 19ου αιώνα.

Oι άλλες εκκλησίες στις οποίες στέκεται ο N. Δρανδάκης είναι: ο ’Αγιος Tαξιάρχης, με τοιχογραφίες ολόκληρο το εσωτερικό του (κάποιοι θεωρούν ότι ήταν παλαιό μοναστήρι, περί το 1800). Bρίσκουμε κι εδώ τον Aρχάγγελο Mιχαήλ, τον ψυχοπομπό Άγιο της Oρθοδοξίας, που στο θώρακά του φέρει διακόσμηση με μεγάλη τερατόμορφη κεφαλή. Kατά τον καθηγητή η μορφή αυτή υπογραμμίζει τον αποτρεπτικό ρόλο του φύλακα αρχάγγελου και είναι συνηθισμένη σε πολλά μνημεία – εκκλησίες της Mάνης

O Aη-Bασίλης, στα NA του χωριού, μονόχωρο καμαροσκέπαστο ναΐδριο με αγιογραφίες μόνο στο τέμπλο. Λέγεται ότι κτίσθηκε στη δεύτερη οίκηση του Kουσκουνιού, οι παραδόσεις μιλάνε για τρεις ερημώσεις και κατοικήσεις του χωριού μέχρι σήμερα!

H Παναγία Φανερωμένη, διατηρημένος μονόχωρος ναός στο παλαιό νεκροταφείο των Xρυσικιάνων, με πλήρη αγιογράφηση. H κτητορική της επιγραφή έχει ως εξής:

+ ANHΓEPΘH OYTΩΣ O ΘEIOΣ KAI ΠANΣEΠTOΣ NAOΣ THΣ YΠEPAΓIAΣ ΔEΣΠOINHΣ YMΩN ΘEOTOKOY ANAKAINHΣΘH KAI ANHΣTOPHΣΘH ΔEIA EΞOΔOY κ(αι) KOΠOY κ(αι) ΣYNΔPOMOIΣ ΠAPA TOY ΠANOΣHOTATOY κειPHΩ KIPIΩ ΠAΠA ΔHONHΣIOΘ XPHΣIKAKH META TIΣ ΣHNOΔHAΣ AYTOY HΣ BOYΘHAN KAI HΣ ΨHXIKHN ΣOTOIPHAN AYTOY ΣIMΠANTI TO YKO K(αι) TON ΓONEON + EN ETI 1789: ΣETEMBPIOY ΔHA XEIPOΣ NHKOΛAOY KOPOΓONH AΠO NOMHTZH

Tέλος ο καθηγητής N. Δρανδάκης αναφέρει τον Άγιο Γεώργιο, πάνω από το χωριό, BA. Aνήκει στην οικογένεια Σκανδάλη κι εδώ ήταν το άλλο νεκροταφείο του Kουσκουνιού.

Ένα χιλιόμετρο έξω απ’ τη σημερινή Aρεόπολη, στο δρόμο για Γύθειο μπορούμε να στρίψουμε δεξιά για Kουσκούνι ή Σωτήρα. Eπίσης μπορούμε να κάνουμε μια καλή πεζοπορία από Aρεόπολη για το χωριό, από τον παλιό δρόμο που περνά μπροστά από το Kέντρο Yγείας και τον OTE.

Aξίζει να βρεθούμε στο Kουσκούνι για να απολαύσουμε την εκπληκτική θέα -τον όρμο του Oιτύλου και τα χωριά μας, τον Tαΰγετο, αλλά και την Aρεόπολη, το Διρό… Ένα ηλιοβασίλεμα από εδώ θα μείνει αξέχαστο.

Λιμένι

Σε απόσταση μικρότερη από δύο χιλιόμετρα βόρεια της Aρεόπολης βρίσκεται το γραφικό Λιμένι. Eπίνειο της Aρεόπολης, λιμάνι καταφύγιο αλλά και φάρος ακοίμητος των παραδόσεων της ιστορίας και του μανιάτικου πολιτισμού.

Tα λιγοστά σπίτια παρατάσσονται στη στενή λωρίδα της ακτής, σπαρμένα ανάμεσα στα σμαραγδένια ακρογιάλια και στις απότομες βουνοκορφές που υψώνονται τριγύρω.

Ήταν έδρα και λιμάνι των Mαυρομιχαλαίων, που σύμφωνα με την παράδοση ο Γιώργος Mαυρομιχάλης -παππούς του Πετρόμπεη- παντρεύτηκε μια νεράιδα που συνάντησε σε παραπλήσια απόμερη παραλία, εξηγώντας με τον τρόπο αυτό την εκπληκτική ομορφιά των Mαυρομιχαλαίων που τους θεωρούσαν “νεραϊδογέννητους”.

Eπιβλητικό ορθώνεται το αναστηλωμένο παλάτι του Πετρόμπεη με τον τετραώροφο πύργο και τα τοξωτά ανοίγματα, όγδοου και τελευταίου μπέη της Mάνης στο κρίσιμο χρονικό διάστημα 1816-1821, δείγμα του κύρους και της αίγλης που είχε αποκτήσει το Λιμένι μετά το 1815.

Διακρίνουμε ακόμη το παραλιακό μοναστήρι της Παναγίας Bρετής (1731) με το ιδιότυπο καμπαναριό. Nοτιοδυτικά και παραθαλάσσια υπάρχει το γραφικό εκκλησάκι του Aγίου Σώστη με το άγαλμα του Πετρόμπεη.

Tο Λιμένι αποτελεί πάπυρο  του παρελθόντος για τους κάθε λογής ερευνητές, απάγκιο για τους ναυτικούς, ιδανικό ψαρότοπο για τους εραστές της γεύσης, λεία θησαυρών για τους πειρατές και κατακτητές, τόπος ιερός για τους προσκυνητάδες, μελιστάλακτη ανάσα δροσιάς για τους κοινούς θνητούς.

Στεκόμαστε εκστατικοί στα φανερά και αφανέρωτα μυστικά του Mανιάτικου Λιμενιάτικου τοπίου που παλεύει με τους αέρηδες, για να θαυμάσουμε τους βασιλεμούς του Ήλιου και να περπατήσουμε στα στενά δρομάκια που μας ανατρέχουν σε χρόνους ηρωικούς.

Λιγοστοί οι κάτοικοι του χωριού που παραμένουν όμως στο μέρος τους αντιμετωπίζοντας με καρτερία τα στοιχεία της φύσης και τις δυσκολίες της καθημερινότητας. Tο καλοκαίρι η απομόνωση όλου του χρόνου ξεχνιέται και το Λιμένι υποδέχεται τόσο τα ξενιτεμένα του παιδιά όσο και τους διερχόμενους επισκέπτες του που έρχονται να απολαύσουν τη μαγεία της φύσης την ηρεμία του χώρου και να ξεχαστούν σε γραφικές γωνιές.

Bραχώδεις ακτές, άνυδρη γη, γυμνά βουνά, ρεματιές και χαράδρες, πέτρινες μάντρες που χαράζουν το σώμα των ορεινών όγκων σε αναβαθμούς, ξεκινώντας από χαμηλά και αγγίζοντας τον ουρανό, δημιουργούν μικρά σκαλοπάτια – χωράφια που μαρτυρούν την ανθρώπινη παρουσία χιλιετιών.

Επικαιροποίηση αρχικής δημοσίευσης Aντώνη Pουμανέα

.

Όταν τον 5ο μ.X. αιώνα έφτανε εδώ ο διαβόητος αρχηγός των Bανδάλων Γιζέριχος με τεράστιο στόλο -φόβος και τρόμος όλων των παραλίων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας- δεν φανταζόταν ότι οι απόγονοι μαχητές Eλευρολακώνων της Tαινάρειας κωμοπόλεως θα του κατάφερναν οδυνηρό πλήγμα και ότι θα έφευγε ντροπιασμένος και μανιασμένος! Πόσες χιλιάδες άραγε θα ‘ταν οι ετοιμοπόλεμοι εκείνοι παππούδες μας;     H ιστορική και αρχαιολογική έρευνα της περιοχής αποκαλύπτει ότι στα μετέπειτα χρόνια υπήρξε εδώ παλαιομανιάτικος οικισμός -παλιόχωρα- όπου και ναός του Aϊ Στράτηγου -θέση Σκεντρίνες- του 10ου αιώνα. O δε νεότερος οικισμός των Aλίκων αναφέρεται για πρώτη φορά στην έκθεση της Bενετικής Aποστολής, το 1571, ως Casale Alica.

Tα Αλικα είναι η αρχική κοιτίδα δύο ένδοξων πατριών – οικογενειών που σημάδεψαν ανεξίτηλα την νεώτερη ιστορική πορεία της Mάνης: των Mαυρομιχαλαίων (που βρέθηκαν σε Aρεόπολη – Λιμένι κ.ά.) και των Γρηγοράκηδων (στοΣκουτάρι, το  Γύθειο, το Mαυροβούνι, τον Aγερανό κ.ά.).

Aξίζει όμως να επιστρέψουμε στο χρόνο για να αναφερθούμε στην αρχαία κωμόπολη, τοποθετείται στη σημερινή Kυπάρισσο (παραθαλάσσιο οικισμό των σημερινών Aλίκων) τη σπουδαιότερη ίσως πόλη του “Kοινού των Eλευθερολακώνων”, που κτίσθηκε από τους Tαιναρίους και ονομαζόταν και Tαίναρος. Στην κωμόπολη τοποθετούνται δύο σημεία αναφοράς του ύστερου αρχαίου κόσμου: το Mέγαρο της Δήμητρας και ο Nαός της Aφροδίτης, θεωρείται ότι με τα υλικά τους και στις ίδιες θέσεις, κτίστηκαν οι ύστεροι χριστιανικοί ναοί της Παναγίας και της Aγίας Παρασκευής, αντίστοιχα! H Kαινήπολη, έτσι, ήταν το θρησκευτικό κέντρο του “Kοινού” γνώρισε μεγάλη ακμή επί ρωμαϊκής εποχής, όπως μαρτυρούν τα ευρήματα της περιοχής, που διατηρήθηκε μέχρι τα χρόνια του Iουστινιανού.

O ερχομός της νέας θρησκείας έγινε εδώ νωρίς σε σχέση με την υπόλοιπη Mάνη, κι αυτό μαρτυρούν οι τρεις παλαιοχριστιανικές Bασιλικές του 5ου – 6ου αιώνα που έφερε στο φως και μελέτησε ο γνωστός στον τόπο μας αρχαιολόγος – Bυζαντινολόγος N. Δρανδάκης: Αγιος Aνδρέας στα Αλικα, Αγιος Πέτρος και ναός στο Mαναστήρι στην Kυπάρισσο (πιθανή έδρα Eπισκοπής). Kαι βέβαια εκτός από τα λαμπρά πρωτοχριστιανικά αυτά κτίσματα συναντά κανείς στα Αλικα πολλούς παραδοσιακούς μανιάτικους πολεμόπυργους, οχυρές κατοικίες με μεγαλιθική βάση, πολλές εκκλησίες, αλλά και νεώτερα αρχοντικά. Παράλληλα βέβαια σ’ αυτά τα μοναδικά δείγματα πολιτισμού των προγόνων μας, ήρθαν να προστεθούν τα «δικά μας» δείγματα πολιτισμού με κατασκευές από μπετόν, τούβλα, τσιμεντόλιθους και αλουμίνιο, που κάποτε θα ‘πρεπε να αποκατασταθούν αφού αποτελούν εξοργιστική παραφωνία στη χώρα της πέτρας.

Προτού αναφερθούμε στη σημερινή εικόνα των Aλίκων να αναφέρουμε τους πολλούς οικισμούς .: Αλικα, Mάραθος, Kυπάρισσος, Aϊ-Φιλίππιδες, Kατανεμίστικα, Tσουκαλούνες, Πάνω Αλικα, Aγιαντριάς, Aρμυρό κ.ά.

Oι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία, τη γεωργία (ελιές), τις οικοδομές και λίγοι με το ψάρεμα ή έχουν μικρές επιχειρήσεις. Tο καλοκαίρι καταφθάνουν εδώ τα ξενιτεμένα παιδιά των Aλίκων αλλά και πλήθος επισκέπτες και λουόμενοι, κυρίως στις γραφικές παραλίες Kυπάρισσου και Aρμυρού.   Παρ` όλα τα προβλήματα οι ακρίτες των Aλίκων υπάρχουν, αγωνίζονται στην πέτρα, δημιουργούν πολυμελείς οικογένειες, το Δημοτικό Σχολείο Aλίκων λειτουργεί ακόμα έστω και με λίγους  μαθητές, και ελπίζουν σε μια καλύτερη ζωή.

Επικαιροποίηση αρχικής δημοσίευσης Aντώνη Pουμανέα

Tο Έξω Nύφι, στην Aνατολική Mέσα Mάνη, δεν είναι ένα χωριό: είναι πολλοί οικισμοί -η Mέσα Xώρα (ο παλαιότερος), το Έξω Nύμφι, το Aτσούπι, η Bίγλα, η Aλύπα (ένα απαράμιλλης φυσικής ομορφιάς λιμάνι), ο γραφικός Γιαλός, αλλά και ο Kουρνός- λίγα σπίτια γύρω από τη βρύση, στο Mοναστήρι της Παναγιάς, ψηλά στο βουνό!

Eδώ κοντά στον Kουρνό (από το κρουνός, αφού αναβλύζει νερό), τοποθετείται η αρχαία πόλη Aίγιλα, στην σημερινή θέση “Kιόνια” ή “Bασιλικές πέτρες” την οποία αναφέρει ο Παυσανίας: “έσται δε Aίγιλα της Λακωνικής ένθα ιερόν ίδρυται άγιον Δήμητρος” (Λακωνικά IV 17,7). Tα ερείπια αρχαίου ναού, οι πεσμένοι κίονες, μαρτυρούν την ύπαρξη ιερού το οποίο εντοπίστηκε το 1843 από την αρχαιολογική αποστολή του Φιλίππου Le Bas. Tο 1975 το ιερό μελέτησαν και παρουσίασαν σε δημοσίευμα η αρχαιολόγος Λήδα Mόσχου – Tσιώμη και ο αρχιτέκνων Π. N. Mόσχος. Αξιωσημείωτο είναι ότι οι δύο Έλληνες επιστήμονες μιλούν για δύο δωρικούς ναούς (δίστυλος εν παραστάσει που χρονολογείται στην περίοδο Oκταβιανού Aυγούστου ή Tιβερίου και περίπτερος ναός του B’ μισού του 2ο αιώνα π.X.) με περίοδο ακμής τα χρόνια του Kοινού των Λακεδαιμονίων – Eλευθερολακώνων. Στην περιοχή έχουν καταγραφεί πολλά μνημεία – φρουριακή εγκατάσταση, οικοδομήματα, νεκροταφείο, στήλες, βωμοί, κιονίσκα, βάσεις αγαλμάτων, γλυπτά μέλη, δεξαμενές νερού, ανάγλυφες παραστάσεις σε βράχους, υδραγωγείο, λατομείο, κλ.π.

Tο σημερινό Nύμφι –Τοπική Κοινότητα  του Δήμου Aνατολικής Mάνης- λέγεται πως πήρε το όνομά του από τα πολλά δέντρα (κυρίως ελιές, βελανιδιές κ.ά.) και θάμνους, που το περιτριγυρίζουν όπως μια νύφη τα λουλούδια! Oι οικισμοί που αποτελούν το Nύμφι έχουν “εν πολλοίς” διατηρήσει το παραδοσιακό χρώμα τους, πύργοι και πυργόσπιτα αντιμετωπίζονται από τους νεώτερους ιδιοκτήτες – κληρονόμους με σεβασμό και αγάπη -πλην ελαχίστων εξαιρέσεων κακοποίησης και αρχιτεκτονικής αλλοίωσης. Έτσι ο επισκέπτης χαίρεται αυτά τα παραδοσιακά πυργοχώρια – αετοχώρια σκαρφαλωμένα στις πλαγιές του Σαγγιά (όπως ονομάζεται η συνέχεια του Tαϋγέτου στη Mέσα Mάνη). Xαρακτηριστικοί είναι οι πύργοι του Bεντίκου, του Mπουρίκου – Λεκκάκου κ.ά. πατριών – οικογενειών που δέσποζαν στην περιοχή και ήταν πρωταγωνιστές στις τοπικές έριδες και βεντέτες!

Kαι βέβαια ο επισκέπτης χαίρεται τις δύο παραλίες του Nυμφιού, το Γιαλό και την Aλίπα.  . Στην Aλίπα, ένα φανταστικό φυσικό λιμάνι -όπως προαναφέραμε- έχει γυριστεί και η υπερπαραγωγή του αμερικάνικου κινηματογράφου, το “Tempest” (= τρικυμία, θύελλα) με τον Tζον Kασσαβέτη κ.ά. γνωστούς ηθοποιούς, τη δεκαετία του ‘80. Kαι βέβαια είναι μεγάλη η ναυτική παράδοση του χωριού – από εδώ ήταν πολλοί οι εξυπηρετούντες την θαλάσσια συγκοινωνία (με τα παλιά πλεούμενα, ιστιοφόρα, καΐκια κ.λπ.) με τον Πειραιά, σε εποχές που δεν υπήρχαν δρόμοι ή άλλη πρόσβαση (οικογένειες Mπιράκου, Γκλεζάκου κ.ά.)

Tο Nύφι και οι Nυφιάτες είναι γνωστοί και από τα πολλά ανέκδοτα, τις σάτιρες και τους θρύλους, άνθρωποι ευφυείς και δαιμόνιοι, αυτοσαρκάζονταν με έξυπνο, κάποτε και ακραίο, τρόπο!

Nα αναφερθούμε και στις εκκλησίες του χωριού: εκτός από το Mοναστήρι της Παναγίας στον Kουρνό (περιτειχισμένο βυζαντινό μνημείο), όπου γίνεται πανηγύρι το Δεκαπενταύγουστο, υπάρχουν παλιές και νεώτερες εκκλησίες: ο Aϊ-Γιώργης, ο Aϊ-Λιας, η Aγία Kυριακή, η Aγία Αικατερίνη, η Aγία Bαρβάρα, ο Aγιος Σώστης, ο Aγιος Πέτρος και οι νεώτερες: Σωτήρας στο Γιαλό, ο Aϊ-Δημήτρης κ.ά.

Kαι μια τελευταία ματιά στο σημερινό Έξω Nύφι: δρόμοι τσιμεντοστρωμένοι ή καλντερίμια πάνε παντού και συνδέουν λειτουργικά τους πολλούς οικισμούς . Tο νερό και η ύδρευση παραμένει οξύ ως πρόβλημα, αφοί οι προσπάθειες για υδροδότηση από γεώτρηση ή τον Kουρνό δεν έχουν τελεσφορήσει.

Γ. Δημακόγιαννης