Ο Σωτήρης Στεφανέας ξεχώριζε για την αγάπη του στον αδύναμο και τον φτωχό και την ανιδιοτελή του αγάπη στη Μάνη.  Γεννήθηκε στο Εξωχώρι της Μάνης το 1921. Γυιός του Πέτρου Στεφανέα, αρτοποιού της Καλαμάτας και μαχητή του Μικρασιατικού Μετώπου, και της Ελένης Κανελέα,  γνωστής μαίας σε ολόκληρη τη Μάνη. Μετά τον πρόωρο θάνατο του πατέρα του το 1924 από παλαιό τραύμα της Μικρασιατικής εκστρατείας, η οικογένεια επιστρέφει από την Καλαμάτα στο Εξωχώρι όπου ο μικρός Σωτήρης επιδεικνύει μεγάλη έφεση στον αθλητισμό και τα γράμματα παρά τις δύσκολες οικονομικές συνθήκες. Τα δύσκολα παιδικά χρόνια στο Εξωχώρι τα θυμόταν πολύ έντονα μέχρι και τον θάνατό του ο Σωτήρης Στεφανέας που όμως είχαν και τις καλές τους στιγμές όπως η κατασκήνωση στο δάσος της Βασιλικής και οι θεατρικές παραστάσεις που οργανώνονταν στο χωριό. Λίγο μετά την ολοκλήρωση των γυμνασιακών του σπουδών στην Καλαμάτα και την Καρδαμύλη ξεσπά ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και η Ελλάδα μετά το έπος του 1940 βρίσκεται κάτω από τριπλή κατοχή. Τα γερμανικά οχήματα το 1941 έχουν φτάσει στην Καρδαμύλη και ο Σωτήρης Στεφανέας μαζί με άλλους νέους Μανιάτες αποφασίζουν να διαδηλώσουν σιωπηλά και ειρωνικά δίνοντας ένα από τα πρώτα μηνύματα αντίστασης της Μάνης στον κατακτητή. Την ίδια χρονιά γράφεται στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Η ψυχή του όμως ακολουθούσε τα χνάρια των προγόνων του που σύμφωνα με τις μαρτυρίες της γιαγιάς του ήταν στις ομάδες των Μανιατών αγωνιστών του 21 υπό την ηγεσία του Κολοκοτρώνη, και του Μαυρομιχάλη. Αλλά και στα γεγονότα της 3^ης Σεπτεμβρίου οι προπαππούδες του ήταν εκεί–δίπλα τον Καλλέργη να ζητούν σύνταγμα και βουλή από τον Όθωνα. Με πυρήνα συνομήλικων του από τον Δήμο Καρδαμύλης οργανώνουν το καλοκαίρι του 1941 ένα από τα πρώτα αντιστασιακά δίκτυα με σκοπό τη μεταφορά και την ασφαλή διάσωση Βρετανών στρατιωτών προς τα συμμαχικά υποβρύχια που κατέπλεαν με κάθε μυστικότητα στον Γερολιμένα και αλλού στη Μάνη. Για τη δράση του αυτή τιμήθηκε πολύ αργότερα ως Αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης, ως μέλος του ΕΑΜ, με ειδικό Μετάλιο από τον Υπουργό Εθνικής Άμυνας.

Μετά την απευλευθέρωση της Ελλάδας υπηρετεί τη στρατιωτική του θητεία ως εφοδιαστής στο Σώμα Υλικού Πολέμου και στη συνέχεια κάνει τις πρώτες προσπάθειες για εργασία. Η μετεμφυλιακή Αθήνα περνά δύσκολα και ο Σωτήρης Στεφανέας ζει πολύ φτωχά μαζί με άλλους Μανιάτες στην Καλλιθέα. Κάνει τα χαρτιά του για μετανάστης στον Καναδά. Εργάζεται ως γραφέας και κάνει δουλειές του ποδαριού. Μια τυχαία γνωριμία με τον Γεώργιο Βούτση, τότε Διευθυντή του Υπουργείου Υγείας και Προνοίας, τον κρατά στην Ελλάδα και αλλάζει τα δεδομένα της ζωής του. Στο πρόσωπό του βρίσκει στήριξη και βοήθεια – μέχρι το τέλος της ζωής του τον αποκαλεί «δεύτερο πατέρα του». Επιστρέφει στις σπουδές που είχε αναγκαστεί να διακόψει λόγω των δυσμενών συνθηκών. Αρχίζει να εργάζεται ως διαχειριστής στις κατασκηνώσεις του Αγίου Ανδρέα και του Καβουρίου.

Ο Μανιάτης ακτινολόγος ιατρός Ιωάννης Ψαρρέας, βουλευτής και υφυπουργός Υγείας των Κυβερνήσεων Καραμανλή (1956-63), αναζητώντας στελέχη για το γραφείο του στο Υπουργείο Υγείας επιλέγει τον Σωτήρη Στεφανέα ως ιδιαίτερό του και στη συνέχεια ως διευθυντή του γραφείου του. Νοσοκομεία και αγροτικά ιατρεία φτιάχνονται παντού από την Καλαμάτα και τη Μάνη ώς τον Έβρο. Ο όγκος της δουλειάς για το διμελές γραφείο υπουργού ήταν τεράστιος. Χωρίς ωράρια και με τη συνεχή παρουσία του ίδιου του Ψαρρέα, συντονίζουν εκατοντάδες έργα και υπηρεσίες υγείας για επτά σχεδόν χρόνια. Με ανιδιοτέλεια και αφοσίωση στο κοινό καλό εργαζόντουσαν μέρα και νύχτα. Η περίοδος 1956-63 έχει καταγραφεί στην ιστορία της δημόσιας υγείας στην Ελλάδα ως μια από τις πιο λαμπρές. Νέες ειδικότητες, δωρεάν πρόσβαση και φάρμακα στα αγροτικά ιατρεία, νέες πτέρυγες νοσοκομείων και νέα νοσοκομεία σε κάθε νομό, τα πρώτα ασθενοφόρα. Ο Σωτήρης Στεφανέας θα παραμείνει έμπιστος συνεργάτης του Ιωάννη Ψαρρέα μέχρι τον θάνατο του δεύτερου το 1982 – τον θαύμαζε πάντα για το ήθος, τις γνώσεις και την προσφορά του στο κοινό καλό.

Το 1961 ολοκληρώνει τις σπουδές του στη Νομική Σχολή Αθηνών και λίγο μετά αποκτά την άδεια ασκήσεως δικηγορίας για την Καλαμάτα. Έχει όμως ήδη εργασιακή σχέση με το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας (που ονομαζόταν τότε και Κοινωνικών Υπηρεσιών) και προτιμά να μην ασκήσει ελεύθερο επάγγελμα.

Περνά την περίοδο της δικτατορίας παροπλισμένος, ως  υπάλληλος βάσης στη Διεύθυνση Ιατρικής Αντιλήψεως. Μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας προάγεται σε Διευθυντή και τοποθετείται, το 1976, στη Διεύθυνση Κοινωνικών Υπηρεσιών Μεσσηνίας μετά από δικό του αίτημα. Έχοντας την ευθύνη για τα θέματα Υγείας και Πρόνοιας στο Νομό Μεσσηνίας ξεκινά μια νέα περίοδος κοινωνικής προσφοράς. Με κεντρικό άξονα την στήριξη των αδυνάμων εργάζεται σκληρά για την παροχή δημόσιας υγείας για όλους τους Μεσσήνιους, την αποκατάσταση των σεισμοπλήκτων,  την πρόνοια για τους γέροντες και τα άτομα με αναπηρία. Εργάζεται πυρετωδώς για να προσφέρει στο συνάνθρωπο που υποφέρει. Αναπτύσσει δίκτυο νέων παιδικών σταθμών, αναβαθμίζει τις δημόσιες κατασκηνώσεις, προωθεί τη στήριξη φοιτητών, συντονίζει την υποστήριξη των απόρων και αδυνάμων. Με τη στήριξη εξαιρετικών συναδέλφων του υλοποιούνται δράσεις αντιμετώπισης της μεγάλης φτώχειας.

Η σημερινή πρόεδρος του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού Μεσσηνίας και τότε κοινωνική λειτουργός στη Διεύθυνση Κοινωνικής Πρόνοιας, Δήμητρα Ψαρούλη – Τσουμελέα, θυμάται: «Τον αείμνηστο Σωτήρη Στεφανέα ευτύχησα να γνωρίσω στην Διεύθυνση Πρόνοιας Μεσσηνίας όπου υπηρέτησε ως Δ/ντής της από το 1976 έως το 1984 και εγώ ως εργαζόμενη κοινωνική λειτουργός επί σειρά ετών. Γεμάτος αγάπη και δράση για την υπηρεσία που προΐστατο είχε καταφέρει να μας εμπνέει σεβασμό και μια βαθιά ανθρώπινη φιλία παρά τη διαφορά βαθμού στην ιεραρχία και τα χρόνια υπηρεσίας που μας χώριζαν… Σπουδαίος άνθρωπος και διευθυντής ο Σ.Σ. υπήρξε υπέρμαχος της ανθρώπινης αξίας. Στήριζε τους συνεργάτες του και ήταν διαχρονικά το στήριγμά τους στις τυχόν δυσκολίες της υπηρεσιακής τους σταδιοδρομίας. Λάτρευε την ιδιαίτερη πατρίδα του την Μάνη και υπήρξε γενναιόδωρος απέναντί της & απέναντι στους ανθρώπους της !! Η καρδιά του χώραγε όλον τον κόσμο μα πιο πολύ αυτούς που είχαν ανάγκη την στήριξη της υπηρεσίας που υπηρετούσε. Άνθρωπος με ένα σπάνιο συνδυασμό λογικής, ψυχής και αξιοπρέπειας, ο Σ.Σ. στο πέρασμά του απο την Δ/ση Πρόνοιας Μεσσηνίας άφησε ίχνη ανεξίτηλα στις καρδιές μας για όλα αυτά που απλόχερα μας πρόσφερε στα χρόνια της συνεργασίας μας. Πάντα τον θυμόμαστε με ευγνωμοσύνη και ιδιαίτερη συγκίνηση».

Με τη Μάνη πάντα στην καρδιά του σχεδιάζει και υποστηρίζει μέσα απο δημόσιες παρεμβάσεις σημαντικά έργα ύδρευσης, ομβρίων υδάτων και αναβάθμισης της υποδομής δημόσιας υγείας σε όλη Δυτική Μάνη. Μόνο όσοι είχαν την τύχη να συνεργαστούν μαζί του μπορούν να περιγράψουν το ζήλο και το μέγεθος της προσφοράς του.

Από το 1984 και μετά επιστρέφει στις κεντρικές υπηρεσίες του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας στην Αθήνα στη Διεύθυνση Επιθεώρησης από όπου και αφυπηρετεί με το βαθμό του Διευθυντή Α.

Ήταν παντρεμένος με την συνάδελφό στο ίδιο Υπουργείο Ειρήνη Ουρανού-Στεφανέα, που εαν και Κρητικής καταγωγής λάτρεψε τη Μάνη και τους ανθρώπους της.

Αισθάνθηκα την υποχρέωση, στο κλείσιμο τριών χρόνων από το θάνατο του πατέρα μου, να δημοσιεύσω τα βιογραφικά στοιχεία που προηγήθηκαν με σκοπό την ενίσχυση της μνήμης του, ιδιαίτερα στους συμπατριώτες μας Μανιάτες και στους συνεργάτες του κατά τη μακρά διαδρομή του.

Πέτρος Σωτ. Στεφανέας

Μας αποχαιρέτισε, στις 18 Αυγούστου, πλήρης ημερών, ο θείος Κωστής, ένας άνθρωπος από τον οποίο μόνο αγαθές αναμνήσεις έχουν όλοι όσοι τον γνώριζαν. Τον χαρακτήριζε η ακεραιότητα, η σύνεση και το φιλότιμο. Ανήκε στην κατηγορία των παλιών απλών ανθρώπων του χωριού, που η ζωή τους ήταν συνδεδεμένη με τη γη. Δουλευτής, όσο λίγοι, αφιέρωσε τη ζωή του στη μάνα γαία. Σ’ αυτήν κατέθετε τον καθημερινό του μόχθο κι από αυτήν εισέπραττε τους τόκους της εργασίας του.

Και τι μόχθος! “Κάποιες χρονιές έκανα ογδόντα συνεχόμενα μεροκάματα στο ζευγάρι με το μουλάρι”, έλεγε. Κι όχι μεροκάματα του οκτάωρου, αλλά ήλιο με ήλιο, από το χάραμα ως το σούρουπο. Μόνο όποιος έχει δουλέψει το αλέτρι, μπορεί να καταλάβει τι σημαίνει αυτό. Δεν υπάρχει λαχίδι, από την Κόκα ως το Κοπάνο κι από τη Μεγάλη Μαντίνεια ως την Παλιόχωρα και το Αρχοντικό, που να μην το πότισε με τον ιδρώτα του.

Αν και ήταν σκληραγωγημένος, χεροδύναμος και στιβαρός, σε κέρδιζε αμέσως με το χαμόγελο, το λεπτό του χιούμορ και την καλή του καρδιά. Καλοσυγγενής, τίμιος, ευαίσθητος, καλόγνωμος, άνθρωπος της παρέας, του κρασιού αλλά και του μέτρου, πρόθυμος να συνδράμει τον γείτονα και το φίλο στην ανάγκη του. Υπηρέτησε με τιμιότητα την ενορία του χωριού μας ως επίτροπος για πολλά χρόνια και συνέδραμε στην ανακαίνιση του εξωκλησιού του Άγιου Πολύκαρπου στην Κόκα, το μικροχώρι κοντά στη Μαντίνεια, όπου έζησε τα παιδικά του χρόνια, όταν ο πατέρας του κατέβηκε από τον Ταΰγετο, από τα ορεινά Αλτομιρά, για μια καλύτερη ζωή στην πολύχλοη Αβία.

Ο άφθονος ιδρώτας που έχυσε ανταμείφθηκε, καθώς με την άξια θεία Βούλα στο πλευρό του, έζησαν τη ζωή τους με αξιοπρέπεια, σπούδασαν την μοναχοθυγατέρα τους την ερίτιμη εξαδέλφη Γωγούλα, ευτύχησαν να τη δουν να φτιάχνει τη δική της οικογένεια με τον αξιαγάπητο Τάκη Κακούρο, και απολάμβαναν την οικογενειακή θαλπωρή κοντά τους και κοντά στα εγγόνια τους, τον Γιάννη και τη Βουλίτσα.

Η μαντιναίικη γη, που την πότισε με τον ιδρώτα του, την ζύμωσε με τα πόδια του και την έσκαψε με τα χέρια του, σκέπασε το κορμί του θείου Κωστή. Μα η χαμογελαστή μορφή του θα συνεχίσει να πλανιέται στον αέρα του χωριού μας, για να μας θυμίζει το άξιο πέρασμά του από αυτή τη ζωή.

Θ. Μπελίτσος

Ο Βασίλης ήταν συνάδελφος μου στην αυτοδιοίκηση, κατά την εποχή των αυτόνομων Κοινοτήτων, ήταν Πρόεδρος στην Κοινότητα Καρδαμύλης κατά την τετραετία 1990 -94. Η επιλογή αυτή των Καρδαμυλαίων μετατόπισε το κέντρο δραστηριότητάς του από την Αττική στη Μάνη. Είχαν προηγηθεί η πολυετής υπηρεσία του στον ΟΤΕ, αλλά και η ένταξή του σε εμπορική δραστηριότητα έργων τέχνης. Το μειλίχιο ύφος και η σθεναρή επιχειρηματολογία ήταν σημαντικοί παράγοντες στην επιτυχία αυτών των δραστηριοτήτων του. Αυτά τα χαρακτηριστικά μετέφερε και στην αυτοδιοικητική του δραστηριότητα, με επιτυχημένα αποτελέσματα που υπογραμμίζουν με έμφαση την προσφορά στον τόπο του. Στηριγμένος στο υψηλού επιπέδου ανθρώπινο δυναμικό των συμπατριωτών του που δραστηριοποιούνταν στο λεκανοπέδιο Αττικής σε όλους τους τομείς, του πνεύματος, της διοίκησης, της δικαιοσύνης και του εμπορίου, είχε καταφέρει με την ενεργοποίησή τους να διεκδικεί και να πετυχαίνει σημαντικές χρηματοδοτήσεις και διευρυμένη υποστήριξη για την Κοινότητά του. Η Καρδαμύλη στερήθηκε αυτών των ωφελημάτων από τη μη συμμετοχή του σε αυτοδιοικητικές διαδικασίες κατά τα επόμενα χρόνια…

Καθοριστική της αυτοδιοικητικής του θητείας ήταν η αποτροπή χωροθέτησης και λειτουργίας ιχθυοτροφείου στη θαλάσσια περιοχή βόρεια της Καρδαμύλης, στους Βελονάδες. Σε απόλυτη συνεργασία  με τον άλλο άξιο Πρόεδρο, του Σταυροπηγίου, το Βασίλη Κουρούπη που έφυγε πρόωρα από τη ζωή, και με τη συμπαράσταση των εκπροσώπων των άλλων μανιάτικων Κοινοτήτων, κατάφερε να ενεργοποιήσει θετικά την κοινή γνώμη του Νομού. Με την αμέριστη συνδρομή του Σωκράτη Επ. Λεκέα, ανώτερου δικαστικού των διοικητικών δικαστηρίων, κέρδισε και στη δικαστική πτυχή της υπόθεσης.

Κατά τα επόμενα χρόνια, τον συναντούσα αραιά και που στην Καρδαμύλη τα καλοκαίρια. Ευχαριστημένος από την καλή αποκατάσταση, επαγγελματική και οικογενειακή των παιδιών του, κρατούσε πάντα το πλατύ χαμόγελο που διαμόρφωνε την ίδια ατμόσφαιρα της παλιάς εποχής. Θυμόμαστε τα παλιά και κριτικάραμε τα καινούργια. Η τελευταία συνάντησή μας έγινε το καλοκαίρι του 2017.  Συναντηθήκαμε τότε με τον πρωταγωνιστή του δικαστικού αγώνα για το ιχθυοτροφείο, το δικαστικό Σωκράτη Επ. Λεκέα σε παραλιακό κέντρο και για 2-3 ώρες είπαμε πολλά για την Καρδαμύλη, τη Μάνη, τη ζωή γενικότερα

Αποσπασματικά μάθαινα, κατά την τελευταία χρονική περίοδο, για τη μακροχρόνια πάλη με την αρρώστια του και, δυστυχώς, καθυστερημένα έμαθα για το θάνατό του. Ας είναι αυτό το μικρό σημείωμα, μαζί με τα συλλυπητήριά μου στην οικογένειά του, η ελάχιστη απότιση τιμής και εκτίμησης στον παλιό μου φίλο.

Νίκος Ευστρ. Μαραμπέας

Αγαπητέ Βασίλη,

Η οικογένεια σου, οι συγγενείς, οι φίλοι, οι συμπολίτες, όλοι μαζί σε αποχαιρετούμε.

Υπήρξες ένα άξιο τέκνο της Μάνης. Υπηρέτησες με πάθος και την ιδιαίτερη πατρίδα σου, την Καρδαμύλη και έδωσες καλούς και επιτυχείς αγώνες για την οικονομική, πολιτιστική και κοινωνική πρόοδό της. Αναφέρω μόνο δύο χαρακτηριστικά γεγονότα.

Πρώτο: Το 1992 δόθηκε άδεια εγκατάστασης ιχθυοτροφείου στη θέση ΓΚΛΙΒΑΣ της θάλασσάς μας. Ο νόμος, «κατατάσσει τα ιχθυοτροφεία στην ανώτατη κατηγορία των δραστηριοτήτων, οι οποίες επηρεάζουν δυσμενώς το περιβάλλον και τον τουρισμό». Συνεπώς, η εγκατάσταση του ιχθυοτροφείου θα σήμαινε το τέλος για τον τουρισμό που μόλις είχε αρχίσει και τώρααποτελεί την κύρια πηγή εισοδήματος για τους κατοίκους. Άμεσα ως Πρόεδρος της Κοινότητας αντέδρασες και επιστράτευσες όσους μπορούσαν να σε βοηθήσουν, επιτυγχάνοντας μετά διετή έντονο αγώνα την αποτροπή εγκατάστασης του ιχθυοτροφείου.

Δεύτερο: Το καλοκαίρι του 1993 ο από το Εξωχώρι καθηγητής Πανεπιστημίου των Η.Π.Α. Κατσουλέας, πέτυχε να ορισθεί η Καρδαμύλη ως τόπος πραγματοποίησης ετήσιου Παγκόσμιου Συνεδρίου Αστροφυσικής, στο οποίο συμμετείχαν πλέον των 120 επιστήμονες και από τις 5 Ηπείρους. Για το συνέδριο αυτό χρειαζόταν εξασφάλιση από την Κοινότητα της οποίας ήσουν Πρόεδρος, χώρων διαμονής, εργασιών, εστιατόρια, ασφαλτόστρωση του παραθαλάσσιου δρόμου προς το μοναδικό τότε ξενοδοχείο στα ΤΡΙΤΑ ΡΙΤΣΑ. Εσύ πήρες όλες τις αναγκαίες πρωτοβουλίες, επιστρατεύοντας και πάλι κάθε δυνάμενο να βοηθήσει. Οι σύνεδροι έφυγαν πλήρως ικανοποιημένοι και ήσαν ζώντες διαφημιστές σε όλο τον κόσμο για τις ομορφιές της Καρδαμύλης.

Οι άνθρωποι σου μπορούν να υπερηφανεύονται για το σύζυγο, τον πατέρα, τον παππού, τον αδελφό.

Αγαπητέ Βασίλη πορεύσου με ειρήνη τον τελευταίο σου δρόμο για να φθάσεις εκεί που επισκοπεί το φως του Κυρίου της ζωής μας Ιησού Χριστού.

Καλό ταξίδι.

Σωκράτης  Επαμ. Λεκκέας

Τον Μάιο «έφυγε» πλήρης ημερών ο αρχαιολόγος και επίτιμος έφορος αρχαιοτήτων Γεώργιος Α. Παπαθανασόπουλος. Με καταγωγή από το ιστορικό χωριό Γεωργίτσι, μαθήτευσε κοντά στον Αμερικανό αρχαιολόγο Carl Blegen που διηύθυνε τις ανασκαφές του ανακτόρου του Νέστορος στην Πύλο. Αγάπησε όμως την Μάνη, και το magnum opus, το «έργο ζωής» του, ήταν τα σπήλαια του Διρού, όπου εργάσθηκε με ζήλο επί δεκαετίες και ίδρυσε το Νεολιθικό Μουσείο Διρού και το Κέντρο Νεολιθικών Μελετών Διρού. Ήταν από τους ιδρυτές της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, και μεταξύ άλλων έκανε σχετικές έρευνες και στο Λιμένι Μάνης.

Τον γνώρισα από παιδί, κατά την δεκαετία του 60, όταν ο πατέρας μου Παναγιώτης Δημ. Κομπιλήρης, Πραστιώτης δάσκαλος και συγγραφέας, ήταν έκτακτος επιμελητής αρχαιοτήτων της περιοχής της Έξω Μάνης. Θυμάμαι τον Γεώργιο Παπαθανασόπουλο να έρχεται στο χωριό και να επισκέπτονται μαζί διάφορα μνημεία της περιοχής, στα οποία αναφερόταν ο πατέρας μου στις μηνιαίες αναφορές του προς την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Μια-δυο φορές με πήραν και εμένα μαζί τους και έτσι γνώρισα και αγάπησα και εγώ από μικρή τα πολιτιστικά μνημεία της Έξω Μάνης. Η συνεργασία τους όμως δεν σταμάτησε εκεί. Δεκαετίες αργότερα, ο Γεώργιος Παπαθανασόπουλος προλόγισε τα πρώτα δύο βιβλία του πατέρα μου («Συλλογή λέξεων και φράσεων της Έξω Μάνης – Γλωσσικές παρατηρήσεις και σχόλια» και «Οδοιπορικό από την Καλαμάτα μέχρι τον Διρό κατά τις δεκαετίες του 1950 και 1960»).

Από αυτή την στήλη, θα ήθελα να τον ευχαριστήσω άλλη μια φορά, έστω και μετά θάνατον. Ας είναι ελαφρύ το χώμα που τον σκέπασε.

Παναγιώτα Κομπιλήρη

Κυρίες και Κύριοι,

Εν-ημέρωση, για να μην λησμονούμε την ετυμολογία των λέξεων αλλά και το μεγαλείον της Ελληνικής Γλώσσης, δεν σημαίνει μόνο το εν-ημέρα και άρα, την επικαιρότητα. Σημαίνει επίσης και την ενημερότητα. Δηλαδή, την κατάσταση η οποία καλλιεργεί και διαμορφώνει την ευαισθησία μας και την δεκτικότητα των κεραιών μας, ώστε να μπορούμε να επιλέγουμε μεταξύ των πολλών δεδομένων της πραγματικότητος  και να μορφοποιούμε άποψη. Με την άποψη και μάλιστα την διαφορετική, λειτουργεί ο διάλογος και στον διάλογο στηρίζεται η Δημοκρατία.

Γι’ αυτό η ελευθερία του στοχασμού και του Τύπου που ενημερώνουν τον πολίτη και στηρίζουν τον διάλογο, πρέπει να είναι για τις Δημοκρατικές Πολιτείες το  «Παλλάδιο όλων των Ελευθεριών», όπως ο Καντ υπεστήριξε. Γιατί ελεύθερος είναι μόνον ο σωστά ενημερωμένος πολίτης.

Ο ενήμερος, ο ενημερωμένος πολίτης είναι ο αφανάτιστος, ο ψύχραιμος, ο μετέχων στα δημόσια. Είναι εκείνος που διαμορφώνει κριτική άποψη για τα κοινά. Σ’ αυτόν τον ενημερωμένο πολίτη, που στηρίζεται στην γνώση, την λογική και την κρίση, μπορεί η Πολιτεία να εφαρμόσει σωστή πολιτική και όχι στις απληροφόρητες, εύπλαστες μάζες που αποφασίζουν με γνώμονα το θυμικό. Όταν όμως ο διάλογος σκοπίμως καταργείται, μετατρεπόμενος σε μονόλογο, -ίδιον κατά Αριστοτέλη των βαρβαρικών καθεστώτων, που δυστυχώς δεν έχουν εκλείψει στην εποχή μας, και στην διαμόρφωση των αποφάσεων δεν συμμετέχει ο λαός, αλλά ο Άρχων η μικρή ομάδα περί αυτόν, -τότε η ενημέρωση μεταβάλλεται σε προπαγάνδα για την στήριξη των ανόμων επιδιώξεων του καθεστώτος.

Δεν είναι όμως μόνος κίνδυνος ο σκοταδισμός των απολυταρχικών καθεστώτων που κακοποιεί την ενημέρωση. Και στις δημοκρατικές πολιτείες, όταν η πολυφωνία των Μέσων Ενημερώσεως είναι ασύδοτη ή κατευθυνόμενη από κομματικά, συντεχνιακά ή άνομα οικονομικά συμφέροντα ομάδων, η συνεχής πλύση του εγκεφάλου παραπληροφορεί και συγχέει τον πολίτη και του στερεί την δυνατότητα να διαμορφώνει σωστή άποψη περί των γεγονότων.

Αλλά και υπό τις καλύτερες συνθήκες, τα σύγχρονα μέσα ενημερώσεως και ιδίως τα ηλεκτρονικά ήχου και κυρίως εικόνας που ασκούν εξουσιαστική κυριαρχία στους λαούς,  εκ της φύσεώς τους δεν ευνοούν τον διάλογο. Σωστή όμως ενημέρωση σημαίνει ελεύθερο διάλογο, ο οποίος προϋποθέτει αμφίδρομη πληροφόρηση, συνεχή δηλαδή αποστολή μηνυμάτων προς τον λαό αλλά και από τον λαό στα κέντρα εξουσίας. Τούτο σημαίνει την σύγχρονη ύπαρξη πομπού και δέκτου. Η τηλεόραση όμως είναι μόνο ο πομπός. Δεν δικαιούμεθα επομένως να ομιλούμε για τηλεορατικό διάλογο ή επικοινωνία, αλλά μόνο για τηλεορατική εκπομπή πληροφοριών, μηνυμάτων και θεάματος. Και εδώ ακριβώς εγείρεται το μεγάλο πρόβλημα. Το πρόβλημα της ποιότητος του περιεχομένου της εκπομπής. Είναι γνωστόν ότι η ενστικτώδης τάση του ανθρώπου είναι η δια της οράσεως μάθηση αλλά και η απόλαυση του θεάματος.

Γι’ αυτό, όπως οι στατιστικές μας αποκαλύπτουν, το εν πέμπτον και πλέον των ωρών που είμαστε ξύπνιοι καταναλώνεται στην παρακολούθηση της τηλεοράσεως. Είμαστε επομένως υποτελείς της κυριαρχίας της.

Ο ρόλος του υπερθεάματος για την πρόκληση πνευματικού ευνουχισμού των λαών ήταν γνωστός από αρχαιοτάτων χρόνων και χρησιμοποιήθηκε από τα ανελεύθερα καθεστώτα, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσεως του πνευματικού πολιτισμού, σε όλη την πορεία της ανθρωπότητας. Υπερθεάματα κυριαρχούσαν κατά την περίοδο της καταπτώσεως της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Τότε που οι σκηνοθέτες για να εντυπωσιάσουν τον λαό γέμιζαν τις σκηνές των θεάτρων με άγρια ζώα και μεγαλύτερη απόλαυση αποτελούσαν οι θηριομαχίες και οι μονομαχίες μέχρι θανάτου.

Τότε ο Ρωμαίος ποιητής Ιουβενάλιος, αποδοκιμάζοντας το πνεύμα της εποχής του, το απαθανάτισε με την ανεπανάληπτη σατυρική ρήση «άρτον και θεάματα». Αλλά και ο πολιτισμός του Μεσαίωνα ήταν πολιτισμός θεάματος, όπως έγραψε ο Ουμπέρτο Έκο. Και σήμερα, στις εκπομπές της τηλεοράσεως κυριαρχεί το θέαμα, όλα δε τα μηνύματα που εκπέμπονται παρουσιάζονται μεταξύ των θεαμάτων και μάλιστα πολλές φορές τα ίδια κατά την διάρκεια του 24ώρου.

Η κατά συρροήν όμως μετάδοσις εικόνων και ήχου δεν παρέχει την ευχέρεια για την διανοητική επεξεργασία τους. Ό,τι βλέπουμε και ακούμε περνούν πνευματικώς άπεπτα και δημιουργούν τις εντυπώσεις που επιθυμεί ο υπεύθυνος της εκπομπής, είτε πρόκειται για διαφημίσεις προϊόντων, ή ακόμη, για την μετάδοση πολιτικών μηνυμάτων. Αυτό όμως οδηγεί σταδιακά στον ευνουχισμό και τέλος στην δολοφονία του πνεύματος.

Μήπως είχε δίκιο ο πρύτανης του πανεπιστημίου του Σικάγο όταν, σχολιάζοντας σχετική εργασία του Γάλλου Κοινωνιολόγου Καθηγητού της Σορβόννης Ζάν Καζνέβ, είπε: «Βλέπω να έρχεται ο καιρός που κάτω από την επίδραση της τηλεοράσεως, ο άνθρωπος δεν θα ξέρει ούτε να διαβάζει, ούτε να γράφει και θα ζει όπως τα ζώα».

Η άποψη αυτή αποτελεί βεβαίως υπερβολή. Δεν αφίσταται όμως της πραγματικότητος. Σε πολλές χώρες, οι εφημερίδες δεν αποτελούν πλέον τα βασικά μέσα ενημερώσεως και η ανάγνωση βιβλίων περιορίζεται συνεχώς.

Η ανάγνωση όμως του Τύπου και η μελέτη βιβλίων καλλιεργούν την κριτική μας σκέψη. Η τηλεόραση αντιθέτως, επιλέγει για εμάς και επιβάλλει την πνευματική μας τροφή κατά τις δικές μας προτιμήσεις, χωρίς δική μας συμμετοχή στην επιλογή. Αυτό αποτελεί μέγιστο κίνδυνο, όταν η τηλεοπτική εικόνα, για να εξασφαλίσει μεγάλη θεαματικότητα είναι κατασκευασμένη ώστε να ικανοποιεί κατώτερες, ενστικτώδεις επιθυμίες του ανθρώπου και όχι τις ανώτερες ψυχοπνευματικές. Έτσι, τα θέματα στερούνται κατά κανόνα τέχνης, στην μουσική κυριαρχεί ο θόρυβος και παντού πνέει ο εχθρός του λαού, το λαϊκιστικό πνεύμα.

Ο στοχαστής Ζακ Ατταλί, σύμβουλος του Φρανσουά Μιττεράν, διετύπωσε την γνώμη ότι «Η μαζικοποίηση της μουσικής έχει σκοπό να κάνει τον άνθρωπο να σιωπήσει. Γιατί μια σιωπηρή μάζα κυβερνιέται ευκολότερα».

Μήπως είναι αληθινή η άποψη πολλών στοχαστών ότι η πρόοδος του τεχνολογικού πολιτισμού ή, κατά την δική μου γνώμη, η κακή χρήση του, σήμανε το τέλος του πνευματικού πολιτισμού;

Πολλοί μελλοντολόγοι βλέπουν στον ορίζοντα να συγκεντρώνονται νέφη και να απλώνεται σκοτάδι. Μεταξύ τους ο Ρομπέρτο Βάκκα σε βιβλίο του εκφράζει τον φόβο ότι η εποχή μας βρίσκεται ενώπιον της προοπτικής ενός νέου Μεσαίωνα.

Θα ήταν μεγάλη υπερβολή να παραδεχτούμε ότι η έκπτωση των πολιτιστικών μας αξιών οφείλεται μόνο στα ηλεκτρονικά μέσα ενημερώσεως και διασκεδάσεως, δηλαδή στην τηλεόραση. Είναι όμως αναμφισβήτητο ότι αυτά κατέχουν μέγα μέρος της ευθύνης. Η μεγάλη ηθική ευθύνη δεν βαρύνει όμως μόνον τα Μέσα μαζικής Ενημερώσεως αλλά και την Πολιτεία, αφού με την ανοχή της τους επιτρέπει να στερούν στον πολίτη το δικαίωμα της ελευθερίας του, που στηρίζεται στην αλήθεια, να τον ευνουχίζουν πνευματικά και να τον υποβιβάζουν ως ηθική υπόσταση.

Είναι όμως γεγονός, ότι και υπό τις καλύτερες προϋποθέσεις, η αντικειμενική παρουσίαση της αλήθειας είναι δυσχερής αυτή καθ’ εαυτή και ιδιαίτερα στην πολιτική πληροφόρηση. Διότι  όσο καλοπροαίρετοι και εάν είμαστε, ακόμη και γι’ αυτή την αλήθεια υπάρχει σχετικότης, που επηρεάζεται από την οπτική γωνία από την οποία ο καθένας μας βλέπει τα πράγματα, ανάλογα με την ιδεολογική του τοποθέτηση ή την συναισθηματική του φόρτιση για το γεγονός. Γι’ αυτό ο Καντ είπε σοφά: «Κάθε ιστορία είναι και μια ερμηνεία».

Τουλάχιστον όμως, ας μην είναι η πληροφόρηση σκοπίμως κατευθυνόμενη από κομματικά, συντεχνιακά, ή άνομα οικονομικά συμφέροντα  ομάδων, που χρησιμοποιούν την παραπληροφόρηση και την πλύση του εγκεφάλου ως μέσα για να επηρεάσουν και να παραπλανήσουν τον πολίτη.

Κι όμως, στην αυγή της τηλεοράσεως, υπήρξαν πολλοί που πίστεψαν στην μεγαλειώδη προσφορά που θα είχε στην μόρφωση και στην πολιτιστική ανάπτυξη του ανθρώπου, λόγω της μαγικής γοητείας που ασκεί στους λαούς με την άμεση μεταφορά του ήχου και της εικόνας ανά τον πλανήτη μας και ακόμη πέραν αυτού.

Μεταξύ αυτών, ο ποιητής Πωλ Βαλερύ είχε πει: «Ένας ήλιος που βασιλεύει στον Ειρηνικό, ή ένας Τιτσιάνο που βρίσκεται στην Μαδρίτη, δεν έρχεται να ζωγραφιστεί στον τοίχο της κάμαρας μας τόσο εντυπωσιακά και απατηλά, όπως δεχόμαστε μια συμφωνία με το ραδιόφωνο». Κι όμως, θα γίνει κι αυτό. Αντιθέτως, άλλοι διανοούμενοι και στοχαστές ήταν περισσότερο προβληματισμένοι για την προσφορά της, όπως ο Έρμπερτ Τζωρτζ Ουέλλς, ο οποίος σχολιάζοντας την τηλεόραση είχε πει: «Αν δεν είναι βλαβερή, θα είναι πάντως ανώφελη».

Σήμερα, που η τηλεόραση αριθμεί ζωή πολλών δεκαετιών και μπορεί πλέον να κριθεί, φαίνεται, δυστυχώς, περισσότερον αληθινή η άποψη των στοχαστών εκείνων που διείδαν, ότι η μεγάλη αυτή πρόοδος της τεχνολογίας θα αποτελούσε μέγιστο κίνδυνο για τον πνευματικό μας πολιτισμό. Τον πολιτισμό που στην εποχή μας περνάει δεινή κρίση. Ιδιαίτερα στην χώρα μας, η οποία δεν είχε ίσως μεγάλα πολιτισμικά αποθέματα, η κρίση αυτή είναι εμφανέστερη, όπως παρατηρεί ο στοχαστής μουσουργός Μενέλαος Παλλάντιος.

Η γλώσσα μας, η κορυφαία των γλωσσών, καθημερινά συρρικνώνεται. Η συνεννόηση και η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων γίνεται με  όλο και λιγότερες λέξεις.  Γι’ αυτό το επίπεδο των επιλογών μας συνεχώς κατέρχεται.

Μήπως έφθασε η στιγμή της επαναστάσεως για την προστασία της ηθικής και της πνευματικής μας υποστάσεως ως ελευθέρων ατόμων;

Η επαναφορά της ανθρωπιστικής παιδείας, που αποτελεί το έσχατο προπύργιο του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού και η ορθή λειτουργία των Μέσων Μαζικής Ενημερώσεως θα πρέπει να είναι η πρώτη προτεραιότητα. Μέσα Μαζικής Ενημερώσεως που θα λειτουργούσαν σωστά υπό την φωτισμένη ηγεσία πνευματικών ανθρώπων , θαρραλέα, αντικειμενικά, με υψηλό ήθος και ύφος  και ακρίβεια στην έκφραση, που προϋποθέτει γνώση και χρήση της σωστής γλώσσας, απαλλαγμένα από ιδιοτέλειες, θα μπορούσαν να συμβάλουν στην άνοδο του μορφωτικού μας επιπέδου, στην πνευματική καλλιέργεια και στην πολιτιστική εξύψωση των λαών, στην δημιουργία υψηλού ήθους, ακόμη και στην διάπλαση χαρακτήρος.

Μέσα ενημερώσεως αυτού του επιπέδου θα μπορούσαν να αποτελέσουν παράλληλα μορφή συνεχιζόμενης εκπαιδεύσεως, η σπουδαιότητα της οποίας θα ήταν ισάξια με την παρεχομένη σχολική και πανεπιστημιακή παιδεία. Θα αποτελούσαν για την εποχή μας την «δια βίου παιδεία» του Πλάτωνος.

Η κατάργηση όμως του διαλόγου, η εσκεμμένη παραπληροφόρηση, η αποσιώπηση της αλήθειας και η προβολή του ψεύδους για την εξυπηρέτηση ανόμων επιδιώξεων, υποβιβάζουν τον πολίτη από ενεργό μέλος της κοινωνίας σε αντικείμενο χωρίς αξιοπρέπεια και πρωτοβουλία, κλονίζουν την ιδέα της Δημοκρατίας και φθείρουν τον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό.

Ο ρυθμιστικός ρόλος της Πολιτείας και η ανάγκη σωστής νομοθεσίας είναι καταφανής. Η προστασία της ελευθερίας του πολίτη αποτελεί υπέρτατη υποχρέωση κάθε δημοκρατικής πολιτείας και ας μην λησμονούμε ότι απαραίτητη προϋπόθεση της ελευθερίας είναι η σωστή ενημέρωση. Γι’ αυτό ο  Ουίντροπ ορθά έλεγε ότι «Ενόσω εκατομμύρια ψηφοφόρων παραμένουν στην άγνοια, η σκλαβιά δεν έχει ακόμη τελειώσει».

Άλλωστε, η ελευθερία στις πολιτείες δεν είναι αυτονόητη. Οι άνθρωποι γεννιούνται για να είναι ελεύθεροι και ίσοι. Αυτό όμως εξαρτάται απολύτως από το οικογενειακό και το κοινωνικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ανατρέφονται. Γίνονται πραγματικά ίσοι και ελεύθεροι μόνον όταν ο νόμος που προβλέπει την αμοιβαιότητα των σχέσεων καταστήσει αυτονόητη την εξίσωση των δικαιωμάτων προς τις υποχρεώσεις  και αποδώσει την ελευθερία που τους ανήκει.

Γι’ αυτό και ο Γκαίτε σε στίχο του έλεγε ότι «Μόνον ο νόμος μπορεί να μας αποδώσει ελευθερία». Ο δε Κωνσταντίνος Τσάτσος σε ομιλία του ανέφερε ότι «Η κοινωνική αξία και η υποταγή στον νόμο είναι αχώριστη από την πολιτική ελευθερία. Δεν θα πρέπει όμως μόνον οι αυστηροί νόμοι ¨περί Τύπου¨ να επιλύσουν το πρόβλημα».

Κυρίες και Κύριοι,

Το δύσκολο πρόβλημα θα λυθεί όταν οι εκλεκτοί Έλληνες δημοσιογράφοι, που αναγνωρίζουν και συνειδητοποιούν την δική τους ευθύνη για την προβολή της αλήθειας, για την καλλιέργεια του πολιτισμού και την προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας που είναι συνυφασμένη με την ελευθερία, υψώσουν το ηθικό τους ανάστημα ως τείχος απροσπέλαστο για την προστασία των ανθρωπιστικών αξιών. Τότε θα έχουν επιτελέσει στο ακέραιο το καθήκον τους και η Δημοκρατία θα είναι ασφαλής στη χώρα μας.

Ας το ευχηθούμε, ας το ελπίσουμε κι ας αγωνισθούμε όλοι, γιατί οι καιροί ου μενετοί.